O‚zr konst o‚rganish 3826. qxd

Mustaqil bajarish uchun vazifa
ð

---

112
(Ombudsman), Inson huquqlari bo‘yicha milliy
markazni aytib o‘tish o‘rinlidir. Shu bilan bir qatorda
fuqarolar huquqlarini himoya qilish ti 
zimida sud,
prokuratura, advokatura va boshqa davlat organlari
hamda jamoat tashkilotlari ham muhim rol o‘ynaydi.
Inson huquqlarini himoya qilish va unga rioya
etishning amaldagi mexanizmini vujudga keltirishda
quyidagilar ustuvor etib belgilangan:
1) Respublikada inson huquqlarini himoya qilish,
unga amal qilishning huquqiy bazalarini shakllantirish
va takomillashtirish;
2) inson huquqlarini ta’minlash sohasida sud
hokimi yati va ijro hokimiyati idoralari faoliyatining
samaradorligini oshirish va inson huquqlari bo‘yicha
qo‘shimcha milliy tuzilmalar barpo etish;
3) inson huquqlariga amal qilish va uni hurmat
qilish ning zarurligini tushunishga erishish sohasida
fuqarolarni aniq maqsadga qaratilgan va bosqichma-
bosqich huquqiy tarbiyalash hamda mansabdor shaxs-
larning huquqiy savodxonligini kuchaytirish yo‘li bilan
jamoatchilik ongini oshirishga ko‘maklashish;
4) inson huquqlari masalalari bo‘yicha monitoring
sohasida nodavlat tashkilotlarining imkoniyatlaridan
samarali foydalanish maqsadida fuqarolarning ja 
mo -
atchilik tuzilmalari bilan yanada yaqinroq hamkorlik
o‘rnatish;
5) inson huquqlarini himoya qilish va unga amal
qilishni huquqiy va tashkiliy ta’minlash sohasida
xalqaro tajri bani o‘rganish va qo‘llash hamda O‘zbe -
kistonning tarixiy an’a nalarini hisobga olish.
O‘zbekistonda Konstitutsiya asosida inson erkin-
liklari va huquqlarining butun majmuini qonuniy
o‘rnatadigan, shu bilan birga inson huquqlari va
erkinliklarini himo yalashga amal qilish tartibi va me -
xanizmini belgilaydigan, ushbu soha ustidan davlat va
jamoat nazorati turlarini aniqlaydigan barqaror
huquqiy baza yaratildi. 

---

113
Hozirgi vaqtda Konstitutsiya me’yorlariga muvofiq
Respublikada fuqarolarning huquq va erkinliklarini
amalga oshirishga bevosita aloqador bo‘lgan 200 dan
ortiq qonun hujjatlari qabul qilingan va hayotga tatbiq
etilmoqda.
O‘zbekistonda fuqarolarning huquqlarini amalga
oshirish va ularning muhofazasini ta’minlovchi davlat
idoralarining mavjudligi fuqarolarning huquq va
erkinliklarini himoya qilish va unga rioya qilishning
amaldagi mexa nizmining muhim belgilaridan biridir.
Ularni ikki guruhga, ya’ni: O‘zbekiston Respub 
-
likasi Konstitutsiyasiga binoan fuqarolarning huquq 
-
larini ta’minlashga mas’ul davlat idoralari va xalqaro
tashkilotlarning tavsiyalariga binoan tuzilgan, inson
huquqlarini himoya qi 
lish va unga amal qilishga
ko‘maklashuvchi, inson huquqlari masalalari bo‘yicha
qo‘shimcha tuzilmalarga bo‘lish mumkin.
Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish va unga
amal qilishni ta’minlashdagi asosiy mas’uliyat qonun
bo‘yicha sud va ijro hokimiyat idoralari zimmasiga
yuklatilgan. Qonunlarda belgilangan tartibga binoan
(«Fuqarolarning murojaatlari to‘g‘risida»gi, «Fuqaro 
-
larning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-
harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish
to‘g‘risida»gi qonunlar) O‘zbekiston Respublikasining
har bir fuqarosi davlat idorasi, tashkiloti yoki mansab-
dor shaxsga yoki sudga o‘z huquqlarini tiklash uchun
murojaat qilish huquqiga ega.
O‘zbekistonda inson huquqlarini himoya qilish
sohasida davlat apparati faoliyatiga ko‘maklashish
maqsadida inson huquqlari bo‘yicha qo‘shimcha insti-
tutlar vujudga keltirildi. Bular:
— inson huquqlari masalalari bo‘yicha qonunchi-
likning samaradorligi ustidan parlament nazoratini
amalga oshiruv 
chi Oliy Majlisning inson huquqlari
bo‘yicha vakili (Ombudsman);
— inson huquqlari sohasida milliy huquq me’yor -

---

114
lari ning xalqaro standartlarga muvofiqligini ta’minlov -
chi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti;
— inson huquqlariga amal qilish sohasida muvo 
-
fiqlashtiruvchi, tahlil qiluvchi va maslahat beruvchi
idora — Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz;
— respublikada inson huquqlarini ta’minlash
muammolarining sotsiologik tadqiqoti va tahlilini
o‘tkazuvchi «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik markazidir.
Bu institutlarning hammasi nodavlat tashkilotlar
bilan bir qatorda O‘zbekistonda inson huquqlari
muam molarini hal etishga o‘z hissalarini qo‘shib kel-
moqda.
Respublikada inson huquqlarini himoyalash va
unga amal qilish ustidan jamoat nazoratini amalga
oshirishga qodir bo‘lgan huquqiy nodavlat idoralar
sektori vujudga keltirildi. Bular sudyalar, advokatlar
Assotsiatsiyalari, inson huquqlari va gumanitar huquq -
ni o‘rganish Markazi, xususiy advokat va nota rial xiz-
matlar, yuridik va jismoniy shaxslarga huquqiy masla-
hat xizmatini ko‘rsatuvchi turli firmalar, fuqarolar turli
qatlamlarining huquqlarini himoya qilish bo‘yicha har
xil jamiyatlar va jamg‘armalar va boshqalardir. Na 
-
tijada yurtimizda jamiyatimiz uchun asosan yangi
bo‘lgan, inson huquqlarini ta’minlash bilan shug‘ul 
-
lanuvchi jamoat sektori bunyod bo‘ldi. Bu fuqarolar -
ning huquqlarini himoya qilish sohasida nazorat me -
xanizmining belgilaridan biri bo‘lib xizmat qilmoqda.
Shunday qilib, O‘zbekistonda inson huquqlari
bo‘yicha institutlar tizimi shakllantirildi, endigi vazi-
fa — barcha davlat va jamoat tuzilmalari faoliyatini
muvofiqlashtirishdan va har bir idora va mansabdor
shaxs o‘z majburiyatla 
rini bajarishga, fuqarolarning
arizalarini o‘z vaqtida, odilona va vijdonan ko‘rib
chiqishda inson huquqini himoya qilish masalalari
bo‘yicha respublika qonunchiligi 
ning buzilmasligiga
erishishdan iborat.

---

115
O‘zbekiston Respublikasida
in son huquqlarini himoya
qi lish sohasida Oliy Maj 
-
lisning inson huquqlari bo‘ -
yicha vakili (Ombuds man) -
ning o‘rni mu him ahamiyatga ega. 1995-yil 23-fevral-
da Oliy Majlisning inson huquqlari bo‘yicha vakili
lavozimi ta’sis etildi va 1997-yil 24-aprelda esa,
«O‘zbekiston Respublikasi Oliy Maj 
lisining inson
huquqlari bo‘yicha vakili (Ombudsman) to‘g‘risida»gi
qonun qabul qilindi.
Mazkur qonunga muvofiq inson huquqlari bo‘yi 
-
cha vakilga «O‘zbekiston Respublikasida davlat organ-
lari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari,
korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlash-
malari va mansabdor shaxslar tomonidan inson
huquqlari to‘g‘risidagi Konstitutsiya va boshqa amal -
dagi qonunlar hujjatlariga rioya etilishini samaradorli-
gi ustida parlament nazoratini amalga oshirish» vako-
lati berilgan.
Inson huquqlari bo‘yicha vakil faoliyati qonun-
ga binoan, asosan: fuqarolarning shikoyatlari va
arizala rini qabul qilish va ko‘rib chiqish, ularning
huquqlari buzilgan bo‘lsa, ularni tiklash bo‘yicha
chora-tadbirlar qo‘llashdan; jamiyatning zaifroq
qatlamlari (bo 
lalar, ayollar, nogironlar, keksalar,
hibsdagilar va bosh 
qalar)ga nisbatan inson huquq 
-
lari masalalari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi
qonunlari va xalqaro konvensiyalarga amal qili 
-
nishini o‘z tashabbusiga binoan nazoratdan o‘tka 
-
zishdan; inson huquqlari haqidagi qonunchilikni
takomillashtirishda va uni xalqaro standartlarga
muvofiq holga keltirishda ko‘maklashish; inson
huquqlarini hurmat qilish sohasida jamoatchilik
fikrini kuchaytirishga qaratilgan axborot-ma’rifiy va
tahliliy ishlarini amalga oshirish; inson huquqlarini
vujudga keltirish sohasida chet el tajribasini