|
Suverenitet
— davlatning eng muhim ajralmas bel-
gilaridan biridir. Suverenitet ikkita o‘zaro bog‘liq
shaklga ega bo‘lib, ular xalq (millat) va davlat su
-
verenitetidan iborat.
Xalq suvereniteti va davlat suvereniteti to‘g‘risida-
gi g‘oyalarning shakllanishi va rivojlanishi o‘z tarixiga
ega. Bu masalada umuminsoniyat taraqqiyotiga ulkan
hissa qo‘shgan buyuk shaxslar: Aflotun, al-Forobiy,
Amir Temur, A. Navoiy va shu kabi mutafakkirlar
qarashlarini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Ular
bu tushunchalarga turlicha munosabat bildirganlar.
Xalq suvereniteti
haqidagi g‘oyani XIV asrda
yashagan yevropalik mutafakkir Marsiliy Paduanskiy
keng ma’noda asoslab, uning jamiyat hayotidagi
ahamiyati to‘g‘risidagi qimmatli fikrlarni ilgari surgan
edi. Keyinchalik bu g‘oya nazariy jihatdan yanada
rivojlantirildi va mazmunan boyitildi.
Xalq suvereniteti
davlatning asosi va manbayi xalq
(millat) ekanligini anglatadi hamda xalqning to‘la
hokimiyati va xalq boshqaruvi ma’nosini bildiradi.
Ko‘pchilik davlatlar
ning konstitutsiyalarida xalq su
-
O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining
asosiy prinsiplari
24
vereniteti g‘oyasi o‘z aksini topdi. Masalan, Fransiya
Konstitutsiyasining 3-moddasida, Italiya Konstitu
-
tsiyasining 1-moddasida xalq suvereniteti g‘oyasi mus-
tahkamlab qo‘yilgan. O‘zbekiston Konstitu tsiyasining
7-moddasida xalq suvereniteti g‘oyasi to‘la o‘z ifo-
dasini topgan. Hozirgi paytda xalq suvereniteti prin-
sipi va millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi
xalqaro huquq tomonidan tan olingan.
Davlat suvereniteti
— xalqning suveren irodasini
ifoda etuvchi davlat hokimiyatining ichki ishlarda
va xalqaro munosabatlarda butunlay mustaqil ekan-
ligini bildiradi. Ya’ni, mamlakat hududida davlat
hokimiyati ustun va boshqa davlatlar bilan qanday
munosabatda bo‘lishini o‘zi belgilaydi, uning ish-
lariga boshqa davlatlar aralashish huquqiga ega
emas, deganidir. Davlat su
vereniteti haqidagi g‘o
-
yani XVI asrda fransiyalik mutafakkir Jon Boden
ilgari surgan edi. Uning fikricha suverenitet davlat-
ning muhim belgisi bo‘lib, suveren bo‘lmagan
davlat, davlat emas. J. Boden davlat suvere
niteti
deganda, mutlaq, bo‘linmas oliy hokimiyatni
tasavvur qiladi. Davlat suvereniteti g‘oyasi ham bir
qator davlatlar Konstitutsiyalari mazmunida,
xalqaro huquq hujjatlarida asosiy o‘rinni egallaydi.
Jahondagi davlatlarni biri-biridan farqlovchi o‘z
nomlari bo‘ladi. Konstitu
tsiya mizning 1-moddasiga
binoan Vatanimiz — suveren demokratik respublika
bo‘lib,
«O‘zbekiston» yoki «O‘zbekiston Respublikasi»
degan nomlar bilan ataladi,
mazkur atamalar bir
ma’noni bildiradi. O‘zbekiston davlatining nomi va
uning ramzlari xalqaro shartnomalarda, davlat ido-
ralarining muhrlarida, xizmat hujjatlari va guvohno
-
malarida ifodalanadi.
O‘zbekiston Respublikasi davlat suverenitetining
ajralmas sifatlari quyidagilardan iborat: O‘zbekiston
Res publikasi suvereniteti uning butun hududida amal-
25
da bo‘lishi, o‘z ichki va tashqi siyosatini mustaqil bel-
gilashi, butun hududda ustunlikka ega konstitutsiya va
qonunlarni qabul qilishi, o‘z hududining yaxlitligi va
daxlsizligini ta’minlash huquqini bildiradi.
Davlat mustaqilligini shartli ravishda belgilovchi
tashqi belgi, nishon yoki timsollar davlat ramzlari deb
ataladi. Har bir o‘zbekistonlik uchun muqaddas
bo‘lgan davlat ramzlari Konstitutsiyaning 5-moddasi-
da mustahkamlab qo‘yilgan. Bular — davlat bayrog‘i,
davlat gerbi va davlat madhiyasi. Davlat ramzlari
o‘zbek xalqining tuyg‘ularini, uning erk va ozodlik-
ka, baxt-saodatga intilishini tarannum etadi. Shuning
uchun ham siz yoshlar har kuni o‘qishni davlat mad-
hiyasini ijro etish bilan boshlaysizlar. Bu odat
o‘tmishga hurmat va kelajakka bo‘lgan ishonch
tuyg‘ulari mizni mustahkamlaydi. Respublikamizda
davlat ramzlari qonun bilan muhofaza qilinadi.
1994-yilning 22-sentabrida tasdiqlangan va 1995-yil
1-aprelidan kuchga kiritilgan Jinoyat Kodeksining
215-moddasiga ko‘ra davlat ramzlariga hurmatsizlik
qilish boshqaruv tartibiga qarshi jinoyat deb ta’rif -
lanib, unga jazo belgilangan.
Jahondagi demokratik davlatlarning konstitusiya -
lari «butun hokimiyat xalqqa tegishli» yoki «butun
hokimiyat xalq tomonidan amalga oshiriladi» degan
formulani o‘zida mujassamlashtirgan. Mustaqillik
Konstitutsiyasida ham xalq hokimiyatchiligi asosiy
prinsiplardan biri hisoblanadi. Xalq, xalq hokimi yati
g‘oyasi butun Kons titutsiyaga singib, uning mohiyatini
tashkil etadi. Kons
titutsiyaning 2-bobida «xalq
hokimiyatchiligi» atamasi «hokimiyat manbayi» degan
atama bilan uzviy bog‘langan. Asosiy Qonunimizning
7-moddasida xalq hokimi
yatchiligi prinsipini ifoda
etuv chi qoida mustahkamlangan. Ya’ni, bu qoidaga
ko‘ra, O‘zbekistonda davlat ho ki miyatining birdan bir
manbayi xalq bo‘lib, davlat xalq irodasini ifodalaydi,
uning manfaatlariga xizmat qiladi.
26
Xalq hokimiyatchiligi prinsipi demokratik jamiyat
bunyod etishning huquqiy asosini tashkil etadi. Shu
bois demokratiya bugun yer yuzida inson hayotining
uzviy shartiga aylandi. Demokratiyaning asl mohiyati
xalqning o‘z-o‘zini boshqarishi, o‘z hayotini o‘z
xohishidan kelib chiqib qurishi va buning oqibati
uchun mas’uliyatni ham o‘ziga olishdir.
Konstitutsiyaning 3-bobida huquqiy davlatning
muhim belgisi bo‘lgan Konstitutsiya va qonunning
ustuvorligini ta’minlash prinsipi mustahkamlangan.
Bu
Do'stlaringiz bilan baham: |
