Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

14.5.3 Реал вақт масштабида овоз ва тасвирни узатиш 
 
Фойдаланувчи аганти (Боб)
адресберилмаган 
Фойдаланувчи аганти (Алиса) 
Прокси 
сервер 
Прокси 
сервер 

---

408 
Мултимедиа иловалари 
учун имкон қадар самарали узатиш 
қобилиятидан фойдаланиш жуда муҳим ҳисобланади. Аудио ва тасвирни 
узатиш учун сиқиш алгоритмларини ишлаб чиқишга эътибор қаратиш зарур. 
MPEG стандарти CD-ROM, касата, турли оптик дискларда ҳамда ISDN ва 
LAN каби алоқа каналларида рақамли формадаги аудио ва видео 
маълумотларни сақлаш ҳамда ташиш учун ISO томонидан ишлаб чиқилган. 
Тизимнинг хусусиятларига боғлиқ равишда, MPEG фақат тасвирни эмас 
балки аудио рақамли форматга сиқиш учун мўлжалланган. MPEG тасвирни 
1.5Мбит/с бит тезлигида сифатли кўринишда зичлаштиришни қўллайди 
ҳамда аудио хабарларини узатиш учун ҳам айнан видео сиқишдан 
фойдаланалади. 
Аудио маълумотларини сиқиш
. Аудио маълумотларнинг сиқиш 
алгоритмини ишлаб чиқишни биринчи босқичи – ИКМ каби техникадан 
фойдаланиб аудио сигнални рақамли кўринишга ўзгартиришдир. Одатда, 
ИКМ ёки шунга ўхшаш техникалар орқали сиқиш жараёни амалга 
оширилади. Кателников теоремасига асосан, агар узлуксиз 
f(t)
сигнални энг 
юқори частотасига қараганда икки марта катта тезликда ҳамда бир хил вақт 
интервалларида дискретланса, дискрет сигнал қийматлари оригинал 
сигналнинг барча ахборотларини ўз ичига олади. 
f(t)
функсияси паст 
частотали филтрларидан фойдаланиш орқали дискрет қийматларни қайта 
ҳақиқий сигнал шаклига тикланиши мумкин. 
Шуни таъкидлаш керакки, аудио сигналларни сиқиш учун MPEG 
стандарти жуда мураккаб ҳисобланади. Қуйидаги расмда 14.5(б), аудио 
сигналларини кодлаш учун филтрлаш жараёни ҳолати тасвирланган. 
Кўрсатилганидек, кирувчи сигнал 2мс ва 50мс давомийлигида вақт 
кадрларига жойлаштирилади ҳамда ҳар бир кадр вақт-частотаси таҳлил 
модули орқали қайта тикланади. Ҳар бир тор полосали сигнал частотаси бу 
модул орқали аниқланади. Исталган ҳолатда, модулнинг чиқишида (расмда 
келтирилганидек) параметрлар тўплами бўлиб, кадрдаги акустик сигнални 
изоҳлайди ҳамда квантланади. Паралел равишда пседоакустик модул ҳам 
мувафаққиятли сиқишни амалга ошириш учун кадрларни таҳлил қилади. Бу 
таҳлил асосида, бит текшириш модули кодли битларнинг умумий сонини 
аниқлаб олади. 

---

409 
14.5-расм. MPEG аудио компрессия (сиқиш) ва декомпрессия 
14.5 (б)-расмда кодланган аудио сигнални декодлаш орқали уни 
дастлабги ҳолатига тиклаш жараёни кўрсатилган. Очиш модул сиқиш орқали 
қуантланган сигнални қайта тиклайди. Натижада, чиқишда аудио сигнал 
тақдим этилади. 
14.6-расм. MPEG ни блок диаграммаси 
Тасвирни сиқиш
. Расмларни ҳаракатлантириш бу оддий расмни 
мувафаққиятли кетма кетликдан фойдаланиб мустақил сиқишни амалга 
оширишдир. Кўп ҳаракатлар билан расмни ҳаракатлантиришда битта 
расмдаги ахборотнинг миқдорига таққослаганда кичик фарқлар бўлади. 14.6-
расмда MPEG тасвирни сиқиш жараёни келтирилган. MPEG сиқиш модулига 
кирувчи сигнал тасвир кадрларининг кетмат кетлиги ҳисобланади. MPEG 

---

410 
кодери интрафраме ҳолатида бўлади. Бу ҳолатда, алгоритм қуйидаги 
босқичларни амалга оширади:
-
Ҳар бир кадр стандартлаштирилган SIF га жойлаштирилади ҳамда 
ранг ахбороти YUVга узатилади.
-
Юруғлик инсоннинг кўзи орқали кўрилган ранг компонентларини 
бошқаради. Алгоритм кичик таъсири билан 75% атрофида 
ахборотини камайтира олади. 
Бутунжаҳон телекоммуникатсия тармоқларида юқори тезликли LAN ва 
WАN тармоқлари кенг миқиёсида қўллаш, реал вақт оқимларини узатиш 
учун IP асосидаги тармоқлардан имкон қадар кенг фойдаланиш имкониятини 
яратиб берди. Бироқ, шуни эътиборга олиш керакки, реал вақт оқимлари 
учун юқори тезликли маълумот узатиш жараёнига бўлган талаб албатта реал 
вақт бўлмаган оқимларидан фарқ қилади. 
Анъанавий интернетда ишлатилиб келинаётган иловалар масалан 
файлларни узатиш (FTP), э-маил (SMTP) ва клиент-сервер иловаларида 
ҳалигача кечикиш ҳамда ўтказувчанлик муаммолари мавжуд. Шунингдек, 
ишончлилик, 
маълумот 
ёқолиши, 
бузилишлар, 
узатиш 
мобайнида 
маълумотларни тартибсиз етиб бориши каби ҳолатлар билан боғлиқ 
муаммолар ҳам мавжуд. Таққосланганда, реал вақт иловаларида вақт билан 
боғлиқ кўплаб салбий жараёнлар учраб туради. Кўпгина ҳолатларда шундай 
талаблар борки масалан, маълумотнинг узатиш ва етиб бориши тезлигини 
бир хилда бўлишини таъминлаш. Бошқа ҳолатларда эса, узатилаётган 
маълумотнинг белгиланган вақт оралиғида етиб бормагандан кейин 
маълумотдан 
фойдаланилмайди 
(тизимдан 
масалан 
маршрутизатор 
хотирасидан ўчириб ташланади). 

---

411 
14.7-расм. Реал вақт оқимлари 
Юқоридаги расмда реал вақт муҳити кўрсатилган. Бу эрда, сервер 64 
кбит/с да аудио сигнални узатишни ҳосил қиляпти. Рақамли кўринишга 
ўзгартирилган аудио 160 октетли маълумотдан ташкил топган пакетларда 
узатилади. Бу пакетлар интернет орқали мултимедиа фойдаланувчисига 
ташилади ҳамда мултимедиа ПК аудио сигналини этиб келиши билан реал 
вақтда фойдаланувчига тақдим қилади. Бироқ, интернет орқали қандайдир 
кечикишлар сабабли пакетлар орасидаги вақт интерваллари турлича бўлади. 
Турли 
кечикиш 
ҳолатларни 
тушуниш 
учун 
життер 
кечикишлар 
консептсиясини билиб олиш зарур. Мисол учун, агар икки охирги пунктлар 
орасида исталган пакет кечикиши 1мс ва максимум 6мс бўлса, життер 
кечикиши 5мс бўлади. Реал вақт оқимларининг таснифи шундан иборатки, 
ўзгармас тезликда бир хил ўлчамли пакетларни узатиш ва қабул қилиш 
тушунилади. Қуйидаги 14.8-расмда умумий имониятларнинг баъзилари 
келтирилган: 
-