Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

6-Амалий машқулот 
 
INTERNET тармоғининг архитектураси ва қурилмаси билан 
танишиш
6.1. Машғулот мақсади ва мазмуни 
Интернетнинг тузилиши, Интернетнинг таркибий қисмлари, 
тармоқлар интернет билан қандай боғланиши, Интернетнинг дастурий 
таъминоти, клиент-сервер архитектурасининг ишлаш принципини ўрганиш. 
 
6.2. Топшириқ 
Амалий машғулотига тайёрланаётганда ( 2) маърузалар матнининг 1 - 
бўлимини, (1) адабиётни 1-бўлимини, (3) ўқув қўлланмани 1-бўлимини 
ўрганиш лозим. 
6.3. Назоратсаволлари 
1. Интернет тармоғининг асосий элементлари. 
2. Маршрутизаторларнинг асосий функцияси. 
3. Коммутатор ва маршрутизаторнинг асосий фарқи. 
4. Internet Service Provider . 
5. Тармоқда маълумот узатиш босқичлари 
6. Тармоқлар интернет билан қандай боғланади? 
7. Интернет протоколлари
 
6.4. Адабиётлар 
1. Kurose, James F. Computer Networking A Top Down Approach 
Назарий қисм 
 
Интернетнинг тузилиши 
1. Интернет марказлаштирилган бошқарувга эга эмас. Шу сабабли, ҳеч
бир шахс, ташкилотёки давлат уни юритади ёки эгалик қилади, деб
айтиб бўлмайди. Кўплаб хусусий ташкилотлар, университетлар, давлат
агентликлари ундан фойдаланганликларига пул тўлайдилар, унинг
ўзларигатегишли бир қисмини юритишади. Интернетга уланган ёки
унинг таркибий қисми бўлган хусусийташкилотлар жуда хилма-хилдир.

---

344 
Улар орасида жуда кичик, масалан, уйдаги рақамли маишийбуюмларни
бошқариш учун тузилганларидан тортиб, тижорат мақсадида тузилган
America on Line, Yahoo, Google каби гигантлар ҳам бор. Улар орасида
InternetServiceProvider– 
Интернет 
хизматларипровайдер 
(таъминловчи)ларини алоҳида таъкидлаб ўтиш керак. Улар, масалан,
EastTelecom, Evo, TechnoServiceProvider лар бошқаларга, масалан
аҳолига, интернетга уланиш ва бошқа хизматларнитаклиф қиладилар.
2. Интернетни молиялаштириш. Давлат томонидан турли агентликлар
орқали турли минтақава давлатларни боғловчи баъзи интернет
магистраллари қурилиши, ҳамда ундан фойдаланишнимолия билан 
таъминлайди. Баъзи йирик ташкилотлар, масалан Ўзбектелеком, ўз 
магистралларига эга.
3. Интернетни минтақавий тармоқлар бирлашмаси деб қараш мумкин.
Минтақавийтармоқлар бирон бир худуд ичида Интернет фаолиятини
таъминлайди ва қўллаб қувватлайди. Минтақавий тармоқлар ўз
навбатида кичикроқ тармоқлардан ташкил топган бўлади ва унинг 
таркибига турли интернет хизматларини кўрсатувчи ташкилотлар ҳам 
киради.
4. Internet Service Provider – Интернет хизматлари провайдерлари аҳоли
ва ташкилотларга интернетга ойлик уланишларни сотади. Улар одатда
ўзларига тегишли Интернет сегментига эга бўладилар. Улардан
баъзилари, масалан East Telecom, ўз магистралларига эгалар. Телефон 
компаниялари ҳам интернетда катта масофаларга уланиш имкониятини 
берадилар.
5. Суперкомпьютер марказларида катта миқдордаги интернет ресурслари
жамланган бўлади ва улар бир вақтда кўплаб фойдаланувчиларга хизмат
қилиш имкониятига эгадирлар. Бу марказлар 
Интернет магистралларига уланган бўладилар.
6. Регистраторлар деб аталувчи ташкилотлар Интернет домен(соҳа)
номларини қайд қилиш учун масъуллар. Доменларга мисоллар сифатида 
www.zn.uz, www.infocom.uz, www.google.com, mail.ru ларни келтириш 
мумкин.
7. InterNIC(Net Information Center – тармоқ ахбороти маркази) доменларни
қайд қилишга ва бу ҳуқуқни бошқа регистраторларга беришга
масъулдир. Бу марказ интернет манзиллари (125.34.24.21) ва домен 
номлари(www.torg.uz) орасидаги боғлиқликларни таъминлайди.
8. Internet Society – Интернет жамияти хусусий нотижорат ташкилот
бўлиб, интернет учун турли технологик ва архитектурага оид 
тавсиялар(масалан, HTML ёки TCP/IP) ни беради. 
Интернет орқали маълумот жўнатганингизда, у кўзланган манзилга
осонгина етиб боргандек туюлади. Аслида бу жуда мураккаб жараён. 
Интернет орқали маълумот узатганингизда компьютерлар интернет
бўйлаб маълумот узатишда фойдаланадиган TCP (Transmission Control
Protocol – узатишни бошқариш протоколи) протоколи маълумотни аввал

---

345 
кичикроқ бўлаклар – пакетларга бўлиб чиқади. Бу пакетларда бошқа 
фойдали маълумотлар ҳам бўлади-ки, улар пакетларни интернет бўйлаб
тўғри йўналтиришга ёрдам беради.
Сизнинг компьютерингиз бу пакетларни сизнинг маҳаллий
компьютер тармоғингизга, Интернет хизматлари провайдерига ёки он
лайн хизматини кўрсатувчи бошқа ташкилот компьютерига жўнатади.
Пакетлар охирги манзилга етиб боргунча, турли тармоқлардан, 
компьютерлардан ва алоқа линияларидан ўтади. Бир қатор аппарат
қурилмалари пакетларни қайта ишлайди ва тўғри йўналишда йўналтириб
туради. Бу қурилмалар тармоқлар орасида маълумот узатишга хизмат
қилади ва интернетнинг ягона тармоқ сифатида фаолият кўрсатишига
олиб келади.
Бешта энг асосий қурилма: hub (тугун), bridge (кўприк), gateway (дарбоза
ёки шлюз), repeater (тиклагич), router(маршрутизатор- йўналтиргич) лардир.
Hub
(ҳаб деб ўқилади) жуда муҳим аҳамиятга эга. Улар бир гуруҳ
компьютерларни бир-бири билан боғлаб, компьютерларнинг маҳаллий 
тармоғини(local area network ёки қисқача LAN) яратишга ва компьютерларни
бир-бирига улана олишига хизмат қилади. Кўприклар маҳаллий
тармоқларни бир-бири билан боғлайди. Улар маҳаллий тармоққа
жўнатиладиган маълумотларни тармоқ ичида олиб қолади ва бошқа
маҳаллий тармоқдаги компьютерга жўнатилиши керак бўлган
маълумотларни тармоқдан ташқарига чиқариб юборади. Шлюзлар
кўприкларнинг ўзи, лекин улар зарурат пайдо бўлганда, маълумотларни 
бир турдан иккинчи тармоқ учун тушунарли бошқа турга айлантиради.
Интернет бўйлаб маълумотлар узатилганда улар узоқ масофага
жўнатилиши мумкин. Бунда эса маълумотларни ташувчи сигналлар сўна 
бошлайди. Репитерлар сигналлар сўниб қолмаслиги учун маълум масофадан 
кейин уларни кучайтирадилар.