O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti jismoniy madaniyat fakul’teti

HAKAMLAR VA ULARNING FAOLIYaTI 
Hakamlar tarkibi 
Har bir uchrashuvni hakamlar tarkibi boshqarib boradi va bu tarkibga: birinchi 
hakam; ikkinchi hakam; kotib; to‘rtta (yoki ikkita) chiziq hakamlari kiradi. 
Birinchi hakamning vakolatlari 

---

Birinchi hakam o‘yin jarayoni boshlanganidan to tugallanguniga qadar uni 
boshqarib boradi. U shu o‘yinda barcha hakam va o‘yinchilarga rahbarlik qiladi. 
Uning qarori hal qiluvchi kuchga ega. Birinchi hakam qolgan hakamlar qarorini 
noto‘g‘ri deb topsa, uni bekor qilishi huquqiga ega. Agar biror hakam vazifasini 
uddalay olmasa, birinchi hakam uning vazifasini o‘z zimmasiga olishi mumkin. 
Birinchi hakam chiqargan qarorni muhokama qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Lekin 
jamoa sardori iltimosiga ko‘ra u o‘z qaroriga izoh berishi mumkin. Birinchi hakam 
o‘yindan oldin maydon, to‘p va boshqa uskunalar holatini nazoratdan o‘tkazadi. 
Jamoa sardorlari bilan qur’a tashlashni uyushtiradi. O’yin davomida faqat birinchi 
hakam quyidagilar bo‘yicha qaror chiqarish huquqiga ega: jamoalarni 
ogohlantirish; jazolash; to‘p kirituvchining xatosi: to‘p kirituvchi jamoa 
a’zolarining joylashishidagi xatosi bo‘yicha; to‘p bilan o‘ynash xatolari bo‘yicha; 
to‘r va uning ustida ro‘y beradigan xatolar bo‘yicha; orqa chiziq o‘yinchilari va 
«Liberoning hujum zarbasi; «Liberoning oldingi zonadan yuqoridan uzatilgan 
to‘piga hujum zarbasi qo‘llanilganda.
 
Ikkinchi hakam vakolatlari 
Ikkinchi hakam birinchi hakam ro‘parasidagi voleybol ustuni ortida birinchi 
hakamga qaragan holda tik turib joylashadi. U zahiradagi o‘yinchilarni kuzatib 
turadi; tanaffus olish va o‘yinchi almashtirishga ruxsat beradi; o‘yin oldidan, har 
bir partiya oldidan o‘yinchilarning maydondagi joylashuvini nazorat qilib turadi. 
O’yin vaqtida hushtak chaladi va ishora bilan quyidagilar bo‘yicha qaror qabul 
qiladi: o‘yinchi maydon va to‘r ostidan raqib tomoniga o‘tib ketganda; o‘yinga 
kiritilayotgan to‘pni qabul qiluvchi jamoa joylashuvda xatoga yo‘l qo‘yganda; o‘zi 
joylashgan tomon yaqinida o‘yinchi to‘rga va chegaralovchi antennaga tegib 
ketganda; orqa chiziq o‘yinchisi yoki «Libero to‘siq qo‘yganda; o‘yinchi to‘rning 
pastki qismiga tegib ketganda. 
Kotib hakam. 
O’z faoliyatini yuritish uchun birinchi hakam qarshi ustun ortida (ikkinchi 
hakam orqasida) joylashadi. Kotib quyidagi vazifalarni bajaradi: o‘yin 
bayonnomasiga o‘yin va jamoa haqidagi ma’lumotlarni yozadi; yig‘ilgan ochkolar, 

---

tanaffuslar, o‘yinchilami almashtirish; jazo, to‘pni o‘yinga kiritish navbatlarini 
yozib boradi va nazorat qiladi; yuqorida ko‘rsatib otilgan vaziyatlar buzilganda, 
ikkinchi hakamga habar qiladi.