B. T. Toshmuhamedov

Plastik deformatsiyalanish. 
Bu deform atsiyalanishda tashqi 
kuchning t a ’siri to ‘xtaganda ham jism o ‘zining dastlabki shaklini
2 .3 . Tektonik harakatlar
135
S '

---

va hajmini tiklay olm asa plastik deform atsiyalanish am alga oshgan 
bo'ladi. G il va tosh tuzlari eng plastik jin slar hisoblanadi.
Plastik deform atsiyalanish keng tarqalgan va m a ’lum qayish- 
qoqlik, plastiklik chegarasiga ega. Bu chegara m uvozanatining 
buzilishi har xil burm alarning va uzilm alarning paydo b o ‘lishiga 
ta ’sir ko‘rsatadi. Bularning ham m asi asosan yer q a’rida boMadigan 
jarayonlardir.
Qatlamning burmachang shakllari, tasnifi
Y er qobig‘ini tashkil etuvchi har xil turdagi to g ‘ jinslarining 
yotish shakllari xilm a-xildir.
Y erning ichki energiyasi h ar xil turdagi to g ‘jinslari qatlam lari- 
ning dastlabki gorizontal yotish shakllari buziladi. N atijada togMi 
o ‘lkalarda qatlam larning qiyaligi ortadi, m urakkab burm alar hosil 
b o ‘ladi, burm alar uziladi ham da turli y o ‘nalishda va m asofada 
o ‘z o ‘m idan siljiydi.
Bu burmalarning hosil boMishida gorizontal va vertikal tektonik 
harakatlar katta rol o ‘ynaydi.
D em ak, plastik deform atsiya natijasida to g‘ jinslaridan tashkil 
topgan qatlam larning to ‘lqinsim on bukilish 
burma 
deyiladi.
Burm alar kelib chiqishiga ko‘ra 2 turga b o ‘linadi: 
konsedimen-
tatsion 
va 
postsedimentatsion. 
Jins hosil bo'lishi bilan bir vaqtda 
hosil bo'layotgan burm alar «konsedim entatsion» burm alar, jins 
hosil b o ‘lgandan keyin paydo boMgan burm alar «postsedim en­
tatsion» burm alar deyiladi.
Egilgan (qavariq) tom oni yuqoriga qaragan burm a 
antiklinal,
pastga qaragani 
sinklinal 
deyiladi.
A n tiklin al va sin k lin al b u rm a la r y o n m a -y o n u c h ra sa la r 
q o ‘shaloq burm a hisoblanadi.
Antiklinal va sinklinal burm alar quyidagi elem entlarga egadir.
a) burm aning ikki tom oniga pasayib ketgan yon to m o n lari — 
qanotlari deyiladi.
b) burm a qanotlarining o ‘zaro tutashgan joyi «qulf»deyiladi.
d) burm a hosil qiluvchi qatlam lar yuzasi bilan o ‘qi tekisligi
kesishgan chiziq «sharnir» deyiladi.
136

---

e) 
antiklinal va sinklinal qulflari orasidagi masofa «burm a 
balandligi» deb ataladi.
B urm aning kattaligi ularning balandligi, eni va uzunligi bilan 
xarakterlanadi.