B. T. Toshmuhamedov

Asbest.
Yaltiroqligi. 
M in erallar sirti yorug‘lik nurlarini m a ’lum 
darajada qaytaradi. Ba’zi minerallarning yuzasi xira, boshqalamiki 
esa yaltiroklik m ineral yuzasiga tushgan yorugiik oqim ini orqaga 
qaytarish xususiyati bor.
M inerallarning yaltiroqligi ularning sindirish ko ‘rsatkichiga 
(n) bog‘liqdir:
metalldek (n = 3,0) — pirit, galenit;
yarimmetalldek (n = 2,6-3,0) — magnetit, ilmenit;
metalldek yaltiramaydigan (n =2,6) ya’ni;
a) olmosdek — kassiterit, sfalerit;
b) sadafdek - talk, slyuda;
d) shishadek — dala shpatlari, kalsit;
65

---

e ) y o g ‘d e k — n e fe lin , kvars ( s in is h id a ).
Mineral donalaridan tashkil topgan agregatlarning yaltiroqligi 
agregatdagi donalarning joylanish shakliga va uning katta- 
kichikligiga bogMiqdir:
ipakdek — gips, (selenit), asbest; 
mumdek — serpentin, xalsedon; 
xira, tuproqdek — kaolinit, limonit.
9-rasm. Talk (Ural).
10-rasm. 
G alenit-sfalerit.
66

---

11 -rasm. Tog‘ billuri.
Tiniqligi. 
M inerallar plastinkachalarining nurni nechog‘lik 
yaxshi o ‘tkazishiga qarab tiniq, yarim tiniq, xira va tiniqm as 
boMadilar. Tiniq minerallarga tog1 billuri, gips, osh tuzi; yarimtiniq 
minerallarga opal, xalsedon minerallari, yupqa plastinkalaridan 
nur o ‘tadigan, shunda ham tagidagi jism lar bilinar-bilinm as 
ko‘rin ad ig an xira m in erallarg a dala shpatlari va hech n u r 
o ‘tkazmaydigan, tiniqmas minerallarga pirit, gematit, m agnetit 
va boshqa m inerallar misol bo ‘la oladi.
M irnerallarning rangi. 
R ang m in erallarg a xos m u h im
belgilardan biridir. K o‘pgina m inerallarning nom lari ularning 
ranglariga qarab berilgan. M asalan, lazurit, azurit (fransuzcha 
«azur» — lazur), xlorit (grekcha «xloros» — yashil), rodonit 
(grekcha «rodon» — pushti), gematit (grekcha «gematikos» qondek) 
va boshqalar.
Tabiiy birikmalaming rangi kelib chiqishiga qarab uch xil 
bo‘ladi:
1. Idioxromatik (doimiy);
2. Alloxromatik (o ‘zgaruvchan);
3. Psevdoxromatik (qalbaki).
67

---

Tabiiy birikmalarning rangi ularning ichki xususiyatlari bilan 
bog‘liqdir. Masalan, qora rangli magnetit (F eF e20 4), jezsimon 
sariq pirit (FeS2), to ‘q qizil kinovar (NgS), misning yashil va 
ko‘k rangli minerallari (malaxit, azurit, feruza va boshqalar), 
to ‘q ko‘k rangli lazurit va hokazo.