|
Ob’ektlarning tuzilishi va fazoviy tarkibini tadqiq etish uslubi.
Materiallar, moddalar va buyumlarning tuzilishi va fazoviy tarkibini
o‘rganish uchun aksariyat hollarda metalografiya uslublari va rentgen
tahlilidan foydalaniladi.
Metallografik tadqiq etish, masalan, metallarning puturdan ketishi,
yong‘in, avariya yoki portlashga sabab bo‘lgan-bo‘lmaganligini, yoxud
uning oqibati ekanligini aniqlash imkonini beradi. YOng‘in zonasi va
markazini aniqlashda metallografiya uslublari yordamida metall
buyumlarning issiqlik darajasini va qizish muddatini belgilash mumkin
bo‘ladi. Metall va qotishmalar qizdirilganda ularning sirtida turli ranglar
o‘zgaradi. Ular yordamida metall va qotishmalar issiqlik darajasi va vaqt
nuqtai nazaridan intervalini bilib olish mumkin.
Materiallar va moddalarni kriminalistik ekspertiza qilish
amaliyotida rentgen tahlili uslublari va vositalari keng tarqalgan. Bu
orqali ashyoviy dalillarning fazoviy tarkibi va uning tuzilishidagi
o‘zgarishlarni puxta aniqlash mumkin. Mazkur uslubdan kristallsimon
tuzilishga ega bo‘lgan deyarli barcha ob’ektlarni tadqiq etishda
foydalanish mumkin.
Rentgen yordamida fazoviy tahlil tadqiqoti tez va puxta
o‘tkazilishini ta’minlaydi, bu orqali olingan ko‘rsatkichlar esa,
avtomatlashtirilgan holda ishlab berish uchun EHM ga kiritilishi
mumkin.
Hozirgi vaqtda tahlil qilishning bunday usuli giyohvand moddalar,
Ma'lumot uchun! Hromotografik uslub moddalarning fraktsiya va
molekulyar tarkibini aniqlash imkonini beradi. Uning mohiyati
shundan iboratki, tadqiq etilayotgan moddaning tarkibiy qismlarini
ajratish va ajratilganlarni tahlil qilishdan iboratdir. Ekspertiza
amaliyotida hromotografiyaning bir necha hillari qo'llanib kelinadi.
Tarkibiy qismlarni bo'lish usuliga qarab, tadqiq etilayotgan modda:
qog'oz, yupqa qatlamli, gaz-suyuqlik, ustunsimon hromotografiya
kabilarga bo'linadi.
52
qimmatli qog‘ozlar va hujjatlarning materialini, lak-bo‘yoqlarni,
binokorlik
materiallarini,
farmatsevtika
preparatlarini,
zaharli
moddalarni, kimyoviy tolalarni, metall va qotishmalardan tayyorlangan
buyumlarni tadqiq etishda muvafaqqiyatli qo‘llanmoqda.
YUpqa qatlamli xromotografiya eng ko‘p tarqalgan uslub bo‘lib,
organik tarzda paydo bo‘ladigan ob’ektlar-giyohvand moddalar, dori-
darmonlar, bo‘yoqlar, zaharli kimyoviy moddalar, siyoh, neft
mahsulotlari, yog‘, moy va boshqa moddalarni tahlil etishda qo‘llaniladi.
Xromotografiya deb ikki bosqichdan iborat tadqiqot uslubiga
aytiladi. Birinchi bosqichda tadqiq etilayotgan moddaning tarkibiy
qismlari ajratiladi, ikkinchi bosqichda esa, ajratilgan har bir qism tahlil
etiladi.
Hujjatlar texnik jihatdan tahlil etilganida yupqa qatlamli uslub
yordamida turli tarkib bo‘yicha tayyorlangan bir xil rangdagi siyohlarni
ajratishgina emas, balki texnik jarayonlarning tebranishi bilan bog‘liq
farqni ro‘yxatga olish ham mumkin. Bu uslub to‘qimachilik tolalarining
buyoqlarini tahlil etish vaqtida keng qo‘llaniladi. Organik moddalar va
ularning aralashmalari qaysi guruhga mansubligini, tadqiq etilayotgan
moddalarning sifat va miqdor tarkibini, bir xilligi yoki turlicha
ekanligini aniqlash uchun gaz-suyuqlik xromotografiyasi uslubidan
foydalaniladi.
Gaz xromotografiyasi jarayonida “gaz xromotografiyasi” deb
atalgan maxsus asbob qo‘llaniladi. Hozirgi zamon xromotograflari EHM
bilan jihozlangan bo‘lib, ular ko‘pgina ekspertiza vazifalari hal
etilishida, jumladan neft mahsulotlari turini aniqlash, benzin, dizel
yonilg‘isi va avtol markasini toifaga ajratish, avtomobil yonilg‘isi
tarkibida neft mahsulotlarini aniqlash, tadqiq etilayotgan ob’ektda
giyohvand modda bor-yo‘qligini topish, kelib chiqish manbaiga qarab
namunalarni tabaqalashtirish mumkin.
Ushbu
uslubdan
vino-aroq
mahsulotlarini,
oziq-ovqat
mahsulotlarini tadqiq etishda, qon tarkibida alkogol bor-yo‘qligini
aniqlashda, tamaki, rezina polimer materiallari, kleylar, portlovchi
moddalar va boshqa ob’ektlarni tekshirishda, hid tarkibini tadqiq
etishda, suyuqlik va gaz tarkibini belgilashda foydalaniladi.
Poligrafiya uslubi “poligraf” deb ataluvchi maxsus pribor orqali
amalga oshiriladi. Mazkur uslub suyuq moddalarni, o‘q otish
snaryadlarini, metallar, zaharli moddalardan qolgan izlarni aniqlashda
qo‘llaniladi.
53
Do'stlaringiz bilan baham: |
