Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor qiling! 
Axborot oqimining murakkabligi tergovchiga uning 
har bir elementini nazorat qilish va baholash majburiyatini yuklaydi. 
Bunda tanib oluvchi ko‘rsatuvlarining shakllanishi psixologik jarayoni 
asosiy rolni o‘naydi. 
Birinchi
bosqichda
sub’ekt (ob’ekt) obrazini 
kuzatish, eslab qolish va xotirada saqlash sodir bo‘ladi. 
Ikkinchi
bosqichga
yodda qolgan xususiyatlar va belgilarni eslash, ularni 
og‘zaki gavdalantirish xos. 
Uchinchi
(yakunlovchi)
bosqichda
xotirada saqlangan obrazni tanib olish uchun ko‘rsatilgan ob’ektlar 
bilan solishtirish amalga oshiriladi. 

---

294 
doirasidan tashqarida yuz bersa, ikkinchi va uchinchi bosqichlar 
dastlabki tergov jarayonida amalga oshiriladi va ularning optimal 
kechishi huquqiy tartibga solish yo‘li bilan ta’minlanishi lozim. 
Tanib olish uchun ko‘rsatish tanib olish uchun ko‘rsatilayotgan 
ob’ektning tergov qilinayotgan faktga bog‘liq ekanligini aniqlash 
maqsadida amalga oshiriladi. Masalan, jabrlanuvchiga ko‘rsatilayotgan 
shaxs aynan talonchilik maqsadida unga hujum qilgan shaxs ekanligi 
aniqlanadi. Mazkur harakatning mazmuni tanib oluvchi tomonidan 
uning xotirasidagi obraz bilan u yoki bu ob’ektni bir-biriga 
solishtirishdan iboratdir. 
Ob’ektlarni tanib olish uchun ko‘rsatish jinoyat ishlari bo‘yicha 
keng qo‘llaniladigan tergov harakati – dalil to‘plash vositalaridan biridir. 
Tanib olish uchun ko‘rsatiladigan ob’ektlar odamning sezgi 
organlari qabul qilishi mumkin bo‘lgan moddiy borliqlardir. 
Ko‘rsatilayotgan shaxs va predmetlarning xususiyatlari ularni 
o‘xshatish, farq qilish, tanib olish uchun xizmat qiladi.
Xavfli jinoyatlar bilan kurashda ayniqsa odam o‘ldirish, 
bosqinchilik, 
talonchilik, 
o‘g‘irlik, poraxo‘rlik, bezorilik kabi 
jinoyatlarni tergov qilishda odam, narsa, hayvon va turli predmetlarni 
tanib olish uchun ko‘rsatish tergov harakati ko‘p qo‘llanadi.
Tanib olish uchun ko‘rsatish deyarli hamma turdagi jinoyatlarni 
tergov qilishda qo‘llanishi mumkin. Ba’zi jinoyat ishlarining tergovida 
tanib olish uchun ko‘rsatish asosiy rol o‘ynaydi va jinoyatni ochish, 
jinoyatchini aniqlashda yaxshi natijalar beradi. 
Tanib olish uchun ko‘rsatish nafaqat gumon qilinuvchilar orasidan 
jinoyatchini topish yoki shubhali narsalar orasidan o‘g‘irlangan 
buyumlarni aniqlash uchun, balki, shaxsni tanib olish uchun ham 
qo‘llaniladi.
Xususan, shaxsni tanib olish uchun ko‘rsatish asoslari:
– guvoh jinoyat hodisasi munosabati bilan ko‘rgan (yoki ovozini 
eshitgan) shaxs ilgaridan tanish emas edi, deb ko‘rsatuv bersa; guvoh 
jinoyat hodisasi munosabati bilan ko‘rgan (yoki ovozini eshitgan) shaxs 
ilgaridan tanish edi desayu, lekin shaxsning o‘zi bunday tanishlikni 
inkor qilsa; guvoh jinoyat hodisasi munosabati bilan ko‘rgan (yoki 
ovozini eshitgan) shaxs ilgaridan tanish edi desayu, lekin uning ism 
familiyasini xato aytsa; 
– ayblanuvchi jinoyatga aloqadorligini inkor qilib, o‘zining 
jinoyatga aloqasi yo‘qligini tasdiqlovchi shaxslarning nomlarini bil 
masa-da, ularni ko‘rsatilgan taqdirda tanishini bildirsa; 

---

295 
– ayblanuvchi jinoyatni tan olib, sherigi borligini bildirsa, lekin 
sherigi aloqasi yo‘qligi va uni tanimasligini aytsa va, nihoyat, 
ayblanuvchi bu jinoyatning guvohlarini (jabrlanuvchini) tanishini 
bildirsa. 
Ba’zan jabrlanuvchi jinoiy voqeani ko‘rgan yoki eshitgan 
guvohlarning nomlarini bilmasa-da, taniy olishi mumkin. Ayblanuvchi 
tergovni noto‘g‘ri yo‘lga solish yoki chalg‘itish maqsadida ishga aloqasi 
bor shaxsni tanishi haqida tushuntirish berishi, ammo bu shaxsni 
tergovda ko‘rsatilganda tanimasligi mumkin.
SHaxslarni tanib olish uchun ko‘rsatish jinoyat ishi yuzasidan 
tergov boshlanganidayoq shuningdek, tanib olish uchun ko‘rsatish 
harakati yoki tergovning oxirgi davrlarida ham o‘tkazilishi mumkin. 
Vafot etgan shaxsni aniqlash maqsadida murda hamma vaqt 
tanuvchilarga ko‘rsatiladi. Narsalarning kimga tegishliligini aniqlash 
maqsadida ob’ektlarni tanib olish uchun ko‘rsatish ham barcha 
holatlarda zarurdir. 
Tanib olish uchun biror ob’ektni ko‘rsatishdan maqsad dalil 
to‘plashdir. Bu dalil tanuvchining u tomonidan ilgari kuzatilgan ob’ekt 
unga ko‘rsatilayotgan ob’ektning o‘zi ekanligi yoki o‘zi emasligi, ular 
o‘rtasida o‘xshashlik bor yoki yo‘qligi haqidagi fikridan iborat.
Tanib olish uchun ko‘rsatish vositasi orqali erishilgan dalil gumon 
ostiga olingan shaxsga qarshi bo‘lishi ham, qarshi bo‘lmasligi ham 
mumkin. CHunonchi, ayblanuvchi e’lon qilingan aybga iqror 
bo‘lmasdan, o‘zini aybsiz ekanligini tasdiqlovchi guvohlarning 
nomlarini bilmasa-da, ularni ma’lum joyda ishlashi yoki yashashi va 
agar ko‘rsatilsa tanishligini bildiradi. Bu holda tanib olish uchun