59
kuplik teoremasi tan olindi. (shu katorda G. Kontora xizmatlari xam) matematik xakikatlar ichida
analitik funktsiya teoriyasi xam oldingi urinlarni egallab turdi. Buning rivojlanishiga Gurvichning
kengaytirilgan ma`ruzalari asos buldi. (1859-1919 yillar SHvetsariya ) Gurvich ishonchli ravishda
funktsiyalar uslubiyoti teoriyasini va kuplik teoriyasi tushunchalarini kursatib berdi. U
tinglovchilarga G.Kontoraning transfit sonlari tugrisidan ma`lumotlarning yul-yulakay tushuntirib
«funktsiyadan-funktsiyagacha » masalasi bilan tugatdi. Bunda funktsional xarakterga ega bulgan
operatsiyalar misol kilib olingan edi. V. Vol‘terra (1860-1940 yil Italiya) Frantsuz va italyan
avtorlari asarlarida ba`zi bir uxshash goyalarni kursatib utdi. (Vol‘terra uz tadkikotlarini misol kilib
kursatishi xam mumkin edi. )
Matematik mantikning matematika fanlari ruyxatiga tulik kirgan deb xisoblash mumkin edi.
Bu xakda e. SHryoder uz ma`ruzalarida aytib utgan (1841-1902 Germaniya). Don Peano esa plenar
majlisda «matematik formulalar» (1895-1908 yil. 5tom)chop etilgan jurnalning mundarijasi bilan
tanishtirib utdi. Bu davrdagi matematika Peano tomonidan ishlab chikilgan matematik mantik
simvollari tilida yozishi kerak edi. Birinchi matematiklarning xalkaro kongressida matematikani
ukitish texnikada foyda olish (turbinalar buyicha katta mutaxassis bulgan A. Stodola matematika va
texnikaning uzaro alokasi tugrisidagi kizikarli ma`ruzasi bilan chikkan) teoretik vaamaliy
yunalishlar urtasidagi alokalar masalalari kuyildi. SHu davrning matemaka fani buyuk
yaratuvchilaridan biri A. Puankare matematik fizika va sof texnikaning uzaro alokasi tugrisida
ma`ruza yuborgan. Bu dokladda biz Puankare turli idealist okimlarning «uyinlariga» karamasdan
uzining ijodiy faoliyatida materialist bulib kolganligini kuramiz.
«Tabiatning urganishda matematikaning ijobiy doimiy ta`sirini kabul kilmaslik uchun fan tarixini
butunlay unutish kerak, tashki dunyo borligini unutgan sof matematikning natura va model tuzilishi
va rangli garmonik ravishda kushib yuboradigan rang tasviriga uxshatish mumkin-bunday xolatda
uning ijodiy kuvvati tezda tugab kolgan bular edi».
Asr oxiridagi matematika aspektini tasvirlash uchun e. Piakare yakuniy banketdagi (yarim
xazil oxangda ) nutkida kuyidagi suzlarni ishlatdi: Biz xam uzimizning matematik – falsafamizga
egamiz, asrning oxiriga kelib oldingi davrdagidek biz matematikaning filosofiya bilan tengma teng
yuribdi. Bu yaxshilikka olib keladi, fakat bir shart borki, falsafa ogirdek bulib, matematikaning
kashfiyotchilik ruxini ezib kuymasin, shunga kushimcha kilib aytish kerakki, birinchi xalkaro
falsafa kongressi 1900 yili Parijda bulib utganligi tugrisidagi ma`lumotni kushib kuyamiz. Albatta
shuni xam aytib utish kerakki, bu davrdagi kongresslar va universitetlardagi falsafa kafedralari turli
idealistik okimlarga ergashuvchilari bilan katnashgan edilar.
Do'stlaringiz bilan baham: