Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

BOBIL MATEMATIKASI. 
REJA: 
1.  Tarixdan umumiy ma`lumotlar. 
2.  Manbalar. 
3.  Nol‘ tarixidan. 
4.  Oltmishlik sanok sistemasi.  
5.  Kupaytirish jadvali. 
6.  Tulik kvadrat tenglamaga keltiriladigan geometrik masalalar. 
Tarixdan  umumiy  ma`lumotlar.  «Bobil  matematikasi»  atamasi  ikki  daryo  oraligidagi  Bobil 
davlati    xalklari  tomonidan  yaratilgan  matematik  madaniyatni  anglatadi.  Bu  madaniyatning 
rivojlanish  darajasi  xakida  biz  juda  xam  kam  ma`lumotlarga  egamiz.  Ammo  bu  dajaraja  Bobil 
shoxlari  ikki  daryo  oraligi  xalklarini  birlashtirishidan  avval  xam  ancha  yuksak  bulganligi  xakida 
ma`lumotlar  bizgacha  etib  kelgan.  Bobil  madaniyati  xatto  davlatni  boskinchilar  tomonidan  bosib 
olingan  davrlarda  xam  rivojlanishdan  tuxtamadi.    Ularning  madaniyati  deyarli  xamma  erda 
tarkalgan  va  turgun  izlar  koldirgan.  Old  Osiyo,  Urta  Osiyo,  Xindiston,  Armanistongacha  etib 
borgan.   
 
Eramizdan  oldingi  4000  yillikning  yarmida  SHumer  davlatida  xat  ma`lum  edi.  Uning 
yodgorliklari yoshi jixatidan eng ulug xisoblanadi. Asosiyo yozuv kurollari sifatida dastlab toshlar, 
sopol  parchalari  xizmat  kilgan.  Kattik  taxtachalarga  ўyib    yozilgan  yozuvlar    piktogrammalar 
xarakterida edi. Xar bir belgi biror buyum, jonivor yoki odam tanasining turli kismlarining  tasviri 
tarzida bulgan va ayrim xollarda xatto butun boshli jumlani xam anglatgan.  
 
Bunday  xarakterdagi  yozuvlar  uni  yozgan  odamlar  kaysi  tilda  suzlashganliklarini 
bildirmaydi, shuning uchun ular shumerlarga taallukli deb tasdiklash juda kiyin.  Vakt utishi bilan 
tasvirlarning murakkabligi yukolgan, soddalashgan va buyumlarning tasvirlari bilan uxshashliklari 
yukola  borgan.  SHu  bilan  birga  aloxida  jumlalarni  anglatgan  belgilar  mos  buginlarni  bildira 
boshlagan.  Bu  buginlar  asta-sekin  tovushli  xarakterga  utdi  va  uch  ming  yillikda  akkadliklar  bu 

---

 
18 
tovushlarni uz tillari uchun  suzlarni yozish usuli sifatida kabul kilganlar.  
YOzish  texnikasi  xam  mukammallashib  bordi.  Maxsus  bambuk  tayokchalari  yoki  suyaklar 
yordamida  kurimagan  loyga  yozish  boshlandi.  Keyin  bu  loy  utda  kuritilgan.  Tayokchalar 
uchburchakli prizma shaklida bulgan va ular loyda koziksimon iz koldirgan. Xar bir belgi ana shu 
«koziklar»ning  maxsus konfiguratsiyasida bulgan.  
Tayokchani  loyga  yon  tomoni  bilan  botirilganda  oddiy  koziksimon  iz  kolgan.  Xozirgi 
vaktda uni «Y» belgisi bilan yoziladi va u 1 ni anglatgan.  
Bizgacha yuz minglab koziksimon yozuvlar etib kelgan. SHu davr yozuvi yukoridan pastga 
karab yunalgan. Loy taxtachalar yozishga kulay bulishi uchun soat strelkasiga karshi yunalishda 90
o
 
ga burilgan.