Narzulla Jo„rayev O„zbekiston tarixi

 

---

323 
 
 
 
 

---

324 
 
 
Mavzuga doir materiallar 
«ITAR-TASS» davlatimiz rahbarining «2006-yili iqtisodiyotning o„sishi 2000-
yilga nisbatan taqqoslama baholarda 45 foizni tashkil etdi. Bunda sanoatning yalpi 
ichki mahsulotdagi ulushi 22,1 foizga, xizmatlarning ulushi esa 39,5 foizga yetgan», 
degan so„zlarini keltiradi. 
«Interfaks» «O„zbekiston hukumati ish haqini oshirish, xususiy mulk himoyasi 
hamda sarmoyalar jalb etishga alohida e‟tibor qaratish niyatida» sarlavhali xabarida 
qayd qilishicha, O„zbekiston Prezidenti Islom Karimov 2007-yilning birinchi darajali 
vazifalari orasida iqtisodiyot o„sishining izchil sut‟atlarini ta‟minlashni, tizimli 
o„zgarish va modernizatsiyalashni ro„yobga chiqarish, soliq siyosati liberallashtirilishi 
davom ettirilishini belgilab berdi. «Islom Karimov 2007-yil budjeti parametrlarini 
parlament tasdiqlagani, u joriy yilda yalpi ichki mahsulotni 7,7 foizga, sanoat ishlab 
chiqarishini – 7,8 foizga, qishloq xo„jaligini – 5 foizga oshirish rejalari hisobga 
olingan holda ishlab chiqilganini eslatdi. Iqtisodiyot tarmoqlari rivojlantirilishiga jalb 
etiladigan sarmoyalar hajmini 25,5 foizga oshirish ko„zda tutilmoqda, qat‟iy pul-
kredit siyosati sharoitida pul qadrsizlanishi darajasi esa 5–7 foizdan oshmasligi 
kerak», deb yozadi Rossiya axborot agentligi. 
O„zbekiston Prezidenti I.A.Karimovning ma‟ruzasini sharhlar ekan, 
Britaniyaning 
Bi-bi-Si agentligi
2006-yili O„zbekistonda ta‟lim tizimini takomillashtirishda sezilarli 
natijalarga erishilganini qayd etdi. Bunda u joriy yili respublikada mazkur jabhani 
yanada yaxshilashga yo„naltirilgan qator loyihalarni ro„yobga chiqarish ko„zda 

---

325 
tutilayotganiga e‟tibor qaratdi. Mamlakat ijtimoiy siyosatidagi bu yo„nalishining 
muhimligini ta‟kidlar ekan, Bi-bi-Si mamlakat rahbarining «ma‟rifatli yosh avlod – 
O„zbekistonning eng katta boyligidir» degan so„zlarini keltiradi. 
* * * 
Real iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari ham jadal rivojlanib bormoqda. Masalan, 
qishloq xo„jaligida ishlab chiqarish darajasi biroz pasayishdan so„ng asosan barqaror 
darajada saqlanib turdi, 1997-yildan boshlab esa ushbu sohada o„sish boshlandi. Real 
sektorning davlat miqyosidagi barqaror taraqqiyoti sharoitida moliyaviy muvozanat 
ta‟minlanadi. 1996-2000-yillar mobaynida budjet kamomadi yalpi ichki mahsulotning 
3 foizidan oshgani yo„q. Tovar resurslari bilan ta‟minlanmagan pul massasining 
o„sishini cheklaydigan anchagina qattiq monetar siyosat olib borilmoqda, bu esa 
hozirgi vaqtda o„rtacha oy hisobida 1,7 foizdan ortiq bo„lmagan inflatsiya darajasini 
izchil kamaytirishning muhim sharti xizmatini o„tamoqda. 
Bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, yangilanish va taraqqiyot yo„li 
bo„yicha muvaffaqiyatli harakat O„zbekistonning tashqi aloqalarini faollashuvi, uning 
dunyo xo„jalik aloqalariga keng kirib borishi bilan uzviy bog„liq. Tashqi iqtisodiy 
faoliyatni erkinlashtirish bilan valyuta siyosatini erkinlashtirish juda jips 
bog„langandir. 
Valyuta siyosatini erkinlashtirish deganda Xalqaro valyuta fondi Moddalar 
Bitimining VIII moddasi talablariga muvofiq ravishda kundalik xalqaro operatsiyalar 
bo„yicha milliy valyutaning to„liq konvertatsiyalanishiga bosqichma-bosqich o„tishiga 
doir huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy sharoitlarning yaratilishini bildiradi. 
Buning uchun avvalo respublika iqtisodiyoti tuzilmasini, eksport tuzilmasini va 
ichki iste‟mol bozori tuzilmasini tubdan o„zgartirish lozim edi. Iqtisodiyot tuzilmasida 
faqat ichki bozorda emas, balki tashqi bozorlarda ham raqobatlashadigan, ko„proq 
o„zimizdagi tabiiy va xomashyo imkoniyatiga asoslanadigan, ilg„or zamonaviy 
texnologiyani qo„llaydigan ishlab chiqarishlar ustunlik qilishi kerak edi. Shuning 
uchun texnik jihatdan qayta jihozlashni rivojlantirishni qo„llab-quvvatlash siyosati 
olib borildi. 
Valyuta siyosatini erkinlashtirish birjadan tashqaridagi valyuta bozorini jiddiy 
ravishda mustahkamlashni, unda amalga oshiriladigan operatsiyalar hajmini 
kengaytirishni, tijorat banklarining valyutalarini tezda pulga aylantira olish quvvatini 
oshirishni nazarda tutadi. Bu esa, import qiluvchilarning litsenziyalash (ularning chet 
elda tovar olib kelish uchun ruxsat berish)ning mavjud tizimini yo„q qilish, valyutaga 
bo„lgan haqiqiy talab va taklifga mos keladigan almashuv kursini belgilash imkonini 
berdi. 
Ana shu tarzda 1991–2000-yillar iqtisodiy, moliyaviy islohotlarning muhim davri 
sifatida tarixga kirdi. 2001–2008-yillar esa islohotlarning pirovard natijasini aniq 
ko„radigan voqelikka aylandi. 
2008-yilda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi ham 
barqaror rivojlandi. Xo„jalik yurituvchi subyektlarning soliq yukini yanada 

---

326 
kamaytirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to„lovining 10 
foizdan 8 foizga, 2009-yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan 
olinadigan daromad solig„i stavkalarining kamaytirilishi va ayni paytda uni hisoblash 
tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va xususiy tartiblarining 
takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni izchil rivojlantirish uchun 
kuchli rag„batlantiruvchi omillar yaratdi. Natijada so„nggi olti yil mobaynida faoliyat 
yuritayotgan kichik biznes subyektlari soni, 1,9 barobar ko„paydi va 2008-yili qariyb 
400 mingtani tashkil etdi. 
Kichik biznes subyektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlari 
hajmi 2008-yili salkam 22 foizga ko„paydi. Bu sanoat tarmog„idagi o„rtacha o„sish 
ko„rsatkichidan ancha ko„pdir. Shuning natijasida kichik biznesning yalpi ichki 
mahsulotdagi ulushi 2007-yildagi 45,5 foizdan 2008-yilda 48,2 foizga ko„tarildi. 
Bugungi kunda mamlakatimimizda ish bilan band bo„lgan jami aholining 76 
foizdan ko„prog„i aynan shu sohada mehnat qilayotgani ayniqsa e‟tiborlidir. 
Ayni vaqtda kasanachilik fuqarolarni, birinchi navbatda, xotin-qizlar, ayniqsa, ko„p 
bolali ayollarni, yordamga muhtoj nogironlar va mehnat qobiliyati cheklangan boshqa 
shaxslarni ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etish uchun muhim ijtimoiy ahamiyat kasb 
etmoqda. 
Birgina 2008-yilda kasanachilar tomonidan 34 milliard so„mlik mahsulot ishlab 
chiqarildi va xizmatlar ko„rsatildi. Kasanachilik uchun ish o„rinlari ochgan 
korxonalar, shu borada o„zlariga berilgan imtiyozlar hisobidan 1 millard so„mdan 
ortiq mablag„ni tejashga erishdi. 
2008-yilda yalpi ichki mahsulotning o„sish sur‟atlari 9 foizni, sanoatda 12,7 foizni, 
jumladan, iste‟mol tovarlari chiqarishda 17,7 foizni tashkil etdi, xizmat ko„rsatish 
hajmi 21,3 foizga o„sdi. 
Iqtisodiyotning boshqa muhim tarmoqlari ham barqaror sur‟atlar bilan rivojlandi: 
qurilish – 8,3 foiz, transportda yuk va yo„lovchi tashish hajmi – 10,2 foiz, savdo 
sohasi – 7,2 foizga o„sdi. Qishloq xo„jaligida 4,5 foiz o„sishga erishilib, 3 million 410 
ming tonna paxta xomashyosi tayyorlandi, 6 million 330 ming tonna g„alla, shu 
jumladan, 6 million 145 ming tonna bug„doy yetishtirildi. 
2008-yilda o„rtacha ish haqi budjet tashkilotlarida 1,5 barobardan ziyod, butun 
iqtisodiyot bo„yicha esa, 1,4 barobar oshdi. Natijada o„tgan yili o„rtacha ish haqi 
miqdori 300 AQSH dollaridan ortiq bo„ldi. Aholining real daromadlari esa yil 
davomida jon boshiga 23 foiz ko„paydi. 
Joriy 2009-yilni oladigan bo„lsak, o„rtacha ish haqi miqdorini budjet sohasida va 
shunga mos ravishda xo„jalik yurituvchi subyektlarda ham 1,4 barobar oshirish 
ko„zda tutilmoqda. Inflatsiyaning o„sish ko„rsatkichini 7–9 foiz darajasida saqlab 
turish mo„ljallanmoqda. 
2008-yilda umumiy eksport hajmida xomashyo bo„lmagan tovarlarning ulushi 71 
foizdan ziyodni tashkil etdi. Ayni vaqtda O„zbekiston uchun an‟anaviy eksport 
xomashyosi bo„lgan paxta tolasining bu boradagi ulushi 2003-yildagi 20 foizdan 
2008-yilda 12 foizga tushdi. 

---

327 
Mamlakatimizda tarkibiy o„zgarishlarni izchil amalga oshirishda qulay investitsiya 
muhitining yaratilgani asosiy omil bo„lib kelmoqda. 2008-yilda iqtisodiyotni 
rivojlantirish uchun barcha moliyaviy manbalar hisobidan 6,4 milliard AQSH dollari 
miqdorida investitsiya jalb etildi. Bu 2007-yil bilan taqqoslaganda, 28,3 foizga ko„p 
bo„lib, yalpi ichki mahsulotga nisbatan investitsiyalar hajmi 23 foizga tashkil etdi. 
O„zlashtirilgan barcha investitsiyalarning 50 foizga yaqini ishlab chiqarishni 
modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashga yo„naltirilganini ta‟kidlash darkor. 
Keyingi yillarda O„zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan xorijiy investitsiyalar 
hajmining izchil va barqaror o„sib borayotgani e‟tiborga sazovordir. 2008-yilda 1 
milliard 700 million AQSH dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o„zlashtirildi. 
Bu 2007-yildagiga nisbatan 46 foiz ko„p demakdir. Eng muhimi, xorijiy 
investitsiyalarning 74 foizini to„g„ridan-to„g„ri investitsiyalar tashkil etadi. 
Jahon inqirozi davom etayotganiga qaramasdan, 2009-yilda mamlakatimiz 
iqtisodiyotiga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar hajmi 1 milliard 800 million 
dollarga ko„payadi, buning to„rtdan uch qismi to„g„ridan-to„g„ri investitsiyalardir.