|
Такрорлаш
учуе
саволлар
1. “Атроф табий муҳит” ва “экология” тушунчаларининг маз-
муни, фарқпи хдмда ўхшаш томонлари нималарда ифпдаланади?
2. Экологик муаммоларнинг умумий келиб чиқиш сабаола-
ри нималардан иборат?
3. Ўэбекистондаги экологик вазиятни тавсифлаб беринг?
4. Ўзбекистондаги экологик муаммолар нималардан иборат9
5. Орол фожиасининг келиб чиқиш сабаблари нималардан
иборат?
6. Орол бўйида вужудга келган экологик вазиятни тавсиф-
лаб беринг?
7 Ўзбекистонда экологик муаммоларни ҳал қилиш учун
нималар амалга оширилган?
8 Ўзбекистонда экологик вазиягни яхшилаш, экологик
хавфсизликни таъминлаш згчун қандай чоралар қўллаш ло-
эим?
2 1 4
www.ziyouz.com kutubxonasi
11-БОБ. АХБОРОТ ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
11.1. Хиэматлар бозори ва унинг
хавфсизлигини таъминлаш
Хизматлар блзорида хизматларни айирбошлаш жа-
раёнидаги бозор муносабатлари моддий неъматлар шак-
лидаги товарлар айирбошлашдан фарқ қилади. Ушбу
фарк^ш хусусиятлар қуйидагилардан иборат:
- хизматлар юқори капитал ҳажмкорликка эга ва илм-
талаб бўлиб, саноат ёки шахсий эҳтиёжни қондиришга
йўналтирилади;
- хизматлар бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарилади
ва кўрсатилади (яъни истеъмол қилинади), шу билан бир-
га, уларни сақлаб бўлмайди;
- товарлар билан бўладиган операциялардан фарқпи ўларюқ
хиэматларни бооюсона наэоратидан ўткаэиб бўлмайди;
- баъзи, шу жумладак, уй-жой коммунал ва машпий хиз-
мат турларини халкэро савдо муомаласига киритиб бўлмайди;
- хизматлар соҳаси моддий ишлаб чиқариш соҳала-
рнга нисбатан кўпроқ давлат томонидан хорижий рақо-
батдан ҳимоя қилинади.
ЕМТ классификаторига биноан хизматлар 12 туркум-
даги 160 турга бўлинади:
1. Ишбилармонлик хизмати турлари - 46 турда.
2. Алоқа хизматлари - 25 турда.
3. Қурилиш ва инжиниринг хизматлари - 5 турда.
4. Дистрибьютерлик хизматлари — 5 турда.
5 Умумтаълим хизматлари - 5 турда.
6. Ташқи муҳитни ҳимоя қилиш бўйича - 4 тзфда.
7. Молиявий, шу жумладан, сутургга хизматлари - 17 турда
2 1 5
www.ziyouz.com kutubxonasi
8. Соғлиқни сақлаш иястимоий хизматлари - 4 турда.
9 Туризм, саёҳат хизматлари - 4 турда.
10. Дам олишни ташкил этиш, маданият, спорт хиз-
матлари —
5 турда.
11. Транспорт хизматлари - 33 турда.
12. Бошқа хизмат турлари.
Жаҳон банки барча хизматларни икки гуруҳга бўлади.
Биринчи гуруҳга — капитал ва ишчи кучининг халкдро миқ-
ёсдаги ҳаракати билан боғлиқ хизмат турлари, иккинчи гу-
руҳга эса —
инвестициялар ва савдо билан боғлиқ хизмат-
лар киради. Жаҳон савдо ташкилоти классификациясига му-
вофиқ хизматларнинг 600 га яқин турлари туркумланган.
Бундан ташкдри, хизматлар асосий ва улардан келиб чи-
кувчи логистик хизматлар гуруҳига ажратилади (111.1-чизма).
Х и з м а т турлари'
11.1.1-чизма
Ҳрзирда замонавий ипшаб чиқариш турлари кўпайиб,
унда қулланиладиган техника ва технологиялар, хом ашё,
бутловчи материаллар жадал янгиланиб бораётга^ни ту-
файли интеллектуал фаолият натижалари бозорлари ҳам
юқори суръатларда ривожланиб бормоқца. Бу соҳада хўжа-
лик фаолияти субъектлари ўртасида илмий тадқиқот иш-
1 Качергина Т.Е.Эканомическая беэопасность. Ростов-н/Д: Феникс,
2007. -С.237.
2 1 6
www.ziyouz.com kutubxonasi
ларини мувафиқлаштириш, янгиликларни яратиш бўйича
ўзаро ҳамкорлик алоқалари ривож топмоқда.
Ушбу жараёнлар билан боғлиқ равишда ноу-хау шак-
лидаги илмий-техник ахборотлар, лиценэия, патентлар-
ни айрибошлаш ҳамда халқаро инжиниринг ва шу каби
эамонавий хи.чмат турлари ҳам жадал ривожланмоқда.
Хизматлар саҳасининг жадал ривожланиши бу соҳада ҳам
иқгисрдий хавфсизликни таъминлаш заруратини кучайтирди.
Аммо хизмат кўрсатиш сохаси маҳсулотла рини ипшаб чиқа-
риш ва улардан фойдаланиш ўзига хос бўлгани учун ҳам хав-
фсизликни таъмиклаш
ўз
хусусинтларига эгадир
Бозор иқтисодиёти шароитида хизмат кўрсатиш тад-
биркорлиги фаолиятига таҳдидлар иқтисодий, ижтимо-
ий, ахборот, сиёеий, криминал, ҳуқуқий, коррупция ва
бошқа таснифларга эга бўлади. Хизмат кўрсатиш соҳаси-
даги хавфсизликни таъминлашнинг асосий йўналишлари
ҳуқуқий, ташкилий, техник-муҳандислик ҳимоя чора-тад-
бирларини ўэ ичига олади.
Хцмоялаш объектларига қуйидагилар киради:
- корхона, ташкилот ходимлари, молиявий маблағлар,
валюта, қимматли буюмлар, моддий воситалар (бино-ин-
шоот, техник асбоб-ускуналар);
- хиэмат ва тижорат сири ҳисобланган ахборот ресзгрс-
лари, маълумотлар базаси таъминот дастурлари;
- ахборотлаштириш воситалари ва тизимлари.
Хизматлар соҳасида иқтисодий хавфсизликни таъмин-
лаш, бир томондан, соҳадаги тадбиркорлик фаолиятини
ҳимоялашни, иккғшчи томондан эса, рақобат уетунлиги-
ни, рақобатбардошликни оширишни такозо этади.
Хизматлар соҳасида ҳам бошка саҳаларда бўлгани каби
бизнес разведка ва контрразведка, рақобат разведкаси ву-
жудга келди. “Биэнес-разведка корхона (фирма) томонидан
ўзидан яхшироқ ва самарали фаолият юритаётган бошқа
корхока (ташкилот) тажрибаси, тижорат сирини ўрганиш-
ни, рақобат курашини олиб боришга йўналтирилади2”.
2Боган К Бизнес-рааведка. Внедрение передових технслогий Пер. с
а н г л / К р и с т о ф е р Б оган , М айкл И нглиш : под обцд. Ред.
Б.Л.Резниченко —М.: Вершина, 2006. -С.10-28.
2 1 7
www.ziyouz.com kutubxonasi
Биэнес-разведканинг куйидаги учта асосий тури мавжуд:
- бенчмаркинг жараёнлари;
- бенчмаркинг натижалари;
- стратегик бенчмаркинг.
Бенчмаркинг деганда ўз фаолиятини шу соҳада яхши
фаолият юритаётган корхона (фирма) фаолиятига таққос-
лаб, қиёслаб чуқур таҳлил қилиш тушунилади Бунда кор-
хона ўз олдига таққослана ётган корхонага мос келиш ёки
ундан ўзиб кетишни мақсад қилиб қўяди. ‘‘Бенчмаркинг"
тушунчаси кенг маънога эга бўлиб, юқпридагиларга кўшимча
тарзда етуклик стандарти ёки таққосланаётган кўрсаткич-
лар даражасига эришишни, шунингдек, тармокда энг юқпри
натижаларга эришишга имкон берадиган илғор тажриба-
ларни излашни ҳам англатади.
Бизнес-разведка қўлланиладиган соҳалар ва унинг
афзалликлари қуйидагилардан иборат:
- корхона стратегиясини ишлаб чиқиш ва такомил-
лаштириш. Бошқа корхона (фирма)ларнинг рақобат стра-
тегияси ва тажрибасини чуқур ўрганиш кам харажатлар
сарфлаб янгиликлар яратишга, вазиятларни режалаш-
тиришни тезроқ ўзлаштиришга имкон беради;
- иш жараёнлари ва биэнес-тизимларни реинжиниринг
қилиш. Бенчмаркинг ташкилий жараён ва тизимларни рес-
труктуризация қилиш (қайта таркиблаш)га, воқелик ва
ҳодисаларга турли томондан ёндашмшга имкон беради;
- иш жараёнларини мунтазам такомиллаштириб бориш:
- стратегик режалэ нггириш ва мақсадни белгилаш. Бу бо-
зор ўэгаришларини прогнозлаштириш ва ушбу ўзгаришларга
мос вазифаларни тўтри белгилашга имкон беради;
- муаммоларни ҳал қилиш;
- таълим ва гаяларни бойитиш. Хдр бир бенчмаркинг тад-
қикргги ўқиш, ўрганиш бўлиб, бунинг натижасида янги гаялар
яратилади ҳамда мавжуд муаммсшар ечими топилади;
- бозор натижаларини баҳолаш ва таққрслаш;
- ўзгаришлар катализатори3;
1
Кочергина Т.Е. Эконпмическая беэопасность Ростов-н/Д.: Феникс,
2007. -С.239-240.
218
www.ziyouz.com kutubxonasi
Хизматлар соҳасида иктисодий хавфсизликни таъмин-
лашнршг муҳим жабҳаси ахборот хавфсизлиги бўлиб, уки
таъминлашда бизнес-разведкадан кенг фойдаланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
