O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

mavzuning dolzarbligi
hozirgi zamon ingliz va o‟zbek 
tillarida sintaktik yarus elementlari, gap va boshqa predikativ qurilmalarning 
pragmasemantik guruhlari, ular o‟rtasidagi turli ko‟rinishdagi aloqalar va ularga 
oid birliklarning matnda ifodalanadigan mazmuni hozirgi zamon tilshunosligida 
yetarli darajada chuqur o‟rganilmaganligi bilan izohlanadi. 
Tadqiqotning metodologik asosi
sifatida har tomonlama komil insonni 
tarbiyalashning umumfalsafiy va umumpedagogik konsepsiyasi hamda fan, 
madaniyat, ta‟lim-tarbiya sohasidagi taraqqiyotning istiqbolli yo‟nalishlari belgilab 
berilgan O‟zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning nazariy asarlari, 
davlat qonunlari va boshqa me‟yoriy hujjatlar tanlandi. 
Bundan tashqari,sintaktik yarusdagi sinonimik strukturalarning tasnifiy 
belgilarini aniqlash va ularni semantik guruhlarga ajratishda umumfalsafiy bilish 
nazariyasini lisoniy tahlilga tadbiq qilish tamoyillariga amal qilindi 
(Колшанский, 1990; Морковкин, 1994; Charniak, 1978; Wierzbicka, 1992; 
Сахарный, 1997; Abduazizov, 2007; Ashurova, 1991; Кубрякова, Е.С. 2006;
Аритюнова, Н.Д. 2000.).
2
2
Колшанский Г.В. Обьективная картина мира в познании и языке, - М.: Наука, 1990. -15с. 

---

10 
Mamlakatimiz olimlarining xorijiy tillarining nazariy masalalariga oid 
(Abduazizova A.A., Ashurova D.U., Bo‟ronov B.J., Mamatov A.E., Nazirova 
Sh.A., Rasulova M.I., Safarov Sh.S., Umarxo‟jayev M., Yusupov U.Q., va 
boshqalar) fikr-mulohazalariga ham tayaniladi. 
Tadqiqot 
maqsad 
va 
vazifalari
sinonimik 
sintaktik 
struktura 
ko‟rinishdagi qurilmalarining semantik tuzilishi va ularning matndagi rolini 
o‟rganishdir. Ushbu yo‟nalishda bajarilayotgan tadqiqot sinonimik sintaktik 
strukturalarning ingliz va o‟zbek tillari sintaktik tizimida tutgan o‟rnini belgilash 
hamda bu shakldagi qurilmalarning umumlisoniy va xususiy ko‟rsatkichlarini 
farqlash maqsadini ham nazarda tutadi. 
Ko‟zlangan maqsadga binoan tadqiqotning asosiy vazifalari quyidagilardan 
iborat: 
- sinonimik sintaktik strukturalarning sintaktik tabiatini namoyon qiluvchi 
lisoniy va nolisoniy vosita-belgilar majmuasini aniqlash; 
- sinonimik sintaktik strukturalarning ingliz va o‟zbek tillari sintaksisi 
tizimidagi boshqa hodisalar, birliklar bilan munosabatini belgilash; 
- Sinonimik sintaktik strukturalar tarkibiy qismlari o‟rtasidagi munosabat 
asosida yuzaga keladigan ma‟no xususiyatlarini farqlash va shu asosda sinonimik 
sintaktik strukturalarning semantik guruhlarini ajratish;
- Sinonimik sintaktik strukturalar qurilmalari vositasida ifoda qilinayotgan 
murakkab nutqiy harakatlar turlarini ajratish va shu yo‟sinda ushbu qurilmalarning 
pragmasemantik mazmunini o‟rganish; 
- Murakkab tarkibdagi nutqiy harakatlarning matn tuzilishidagi faollashuv 
darajasini o‟rganish hamda matn tarkibining pragmalingvistik tadqiqida tutgan 
o‟rnini belgilash. 
Морковкин В.В. Морковкина А.В. Язык, мышление и сознание et vice versa//Русский язык за рубежом.1994. 
№1. –с 8-14. 
Charniak E. On the Use of Framed Knowledge in Language Comprehesion//Artificial Intelligence. 1978.vol.2(3). –
p.225-265.
Сахарный Л.В. Текст – Мозг – Образ мира//XXI Международный симпозиум по психолингвистики и теории 
коммуникации. – М., 1997, -с. 140-141. 
Абдуазизов А.А. О составных частях когнитивной лингвистики//хорижий филология. – Самарканд.,СамГИИЯ, 
2007, -№3(24). С.5-6.
Ашурова Д.У. Производное слово в свете коммуникативной теории языка. Т.: Фан, 1991, -98с. 

---

11 
Bunday tadqiqot vazifalarining uzviy ravishda amalga oshirilishi, 
sinonimik sintaktik strukturalarning o‟ziga xos xususiyatlarini to‟liq va ob‟ektiv 
tarzda bayon qilishga, ularning shakliy va ma‟no xususiyatlarining uyg‟unlashuvi 
zaminida faollashuvchi kommunikativ mazmun va mohiyatini o‟rganishga imkon 
beradi.