V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

6)
venoz klapani.
19

---

Chaqaloq
Bola
Balog'atga 
yctgan odam
7-rasm. Soch turlari.
joylashgan //rf/z/dan iborat. Soch o ‘qi soch voronkasiga chiqib, teri ustida 
yotadi. Soch voronkasiga yog' bezlari o'z mahsulotini chiqaradi. Soch 
ildizi dermaning chuqur qatlamida teri osti yog4 kletchatkasi chegarasiga 
q a d a r davom etadi va u yerda soch piyozchasi bilan tugaydi. Soch 
kutikulasi soch ildizining pastki va yuqori qismlarida bir xil tuzilishga 
ega emas. 
S o c h s o 'g 'o n i
- piyozchasi sohasida kutikulasi b o 'y ich a
(silindrsimon) hujayralardan iborat. Ildizning yuqori tomoniga siljigan 
sari bu hujayralar qiyshayib, yassilanadi va muguzlanadi. Muguzlangan 
epiteliy hujayralari yupqalashib, bir-birining ustiga yotadi 
(8 -ra sm ).
Sochning po'stloq moddasi soch yo'nalishi bo'yicha cho‘zilgan bir necha 
qator yassi, muguzlangan hujayralardan iborat. Faqat soch piyozchasi 
sohasida bu hujayralar sitoplazmasida tonofibrillar bo'ladi. Po'stloq qismi 
hujayralarida soch rangini belgilovchi pigment - melanin donachalari 
joylashadi. Muguzlangan po'stloq hujayralarda yadro qoldiqlari, pigment 
va havo pufakchalari hamda qattiq keratin donachalari bo'ladi. Qattiq 
keratin suv, kislota va ishqorlarda yomon eriydi, uning tarkibida oltingugurt 
tutuvchi sistin aminokislotasi ju d a ham k o ‘p bo'ladi. P o'stlo q qavat 
hujayralarida muguzlanish jarayoni oraliq bosqichlarsiz amalga oshadi, 
y a ’ni hujayralarda keratogialin va elleidin to'planadi. Po'stloq m odda 
qanchalik yaxshi rivojlangan bo'lsa, soch shuncha pishiq va elastik bo'ladi.
Sochning mag'iz moddasi mayin sochlarda bo'lmay, uzun va qattiq 
sochlarda bir necha q a to r yirik, poligonal hujayralar sitoplazmasida 
atsidofil trixogialin moddasi, m ayda havo pufakchalari, oz m iqdorda 
pigment dog'chalari ham bo'ladi.
Soch ildizining quyi 2/3 qismida mag'iz hujayraning yadrosi zichlashadi 
va hujayra anchagina muguzlanib qoladi. Ildizining yuqori qismida esa 
soch mag'zining hujayralari butunlay muguzlangan bo'ladi.
20

---

8-rasm. Soch va soch follikulasi.
1) soch tolasi; 2) soch tolasi o‘zagi; 3) soch piyozchasi, matriks pigment 
hujayralari bilan; 4) soch so‘rg‘ichi; 5) epitelial (tashqi va ichki) soch 
qopchasi; 6) soch qopchasi tashqaridan biriktiruvchi to‘qimali dermal 
qinsoch xaltasi bilan o‘ralgan; 7) epidermis; 8) yog‘ bezlari; 9) sochmushak
(errectores pilori).
Soch ildizi teri sathiga nisbatan qiyshiq yo'naladi va soch piyozchasini 
hosil qiladi. Soch piyozchasiga tagidan botib kirgan soch so'rg'ichi siyrak 
tolali shakllanmagan biriktiruvchi to'qim adan iborat. Bu to'qim a qon 
tomirlari va nerv oxirlariga boy. So'rg'ich hisobiga soch oziqlanadi. 
S o 'r g 'ic h n i q o plab tu rg a n soch piyo zchasining epiteliysi k a m b ia l 
hujayralar hisoblanib, ular hisobiga soch o'sadi. Soch so'rg'ichining 
ustida joylashgan hujayralar, sochning mag'iz va po'stloq moddasining 
eng pastki qismlarini qoplagan kambial hujayralar esa soch kutikulasining 
ichki epitelial qismini hosil qiladi. Soch piyozchasi hujayralari soch 
s o 'r g ' i c h i d a n , y a ’ni o z iq la n tiru v c h i m a n b a d a n u z o q la s h g a n sari 
m u g u z la n is h ja r a y o n ig a u ch ray d i. S h u n in g n a tija s id a h u j a y r a la r
cho'zinchoq muguz tanachalarga aylanib boradi. Muguzlanish jarayoni 
sochning po'stloq qismida jadal kechadi. Soch rangi sochning po'stloq 
qismining hujayralarida ham saqlanadi. Sochning oqarishi pigment hosil 
bo'lishining susayishi, shuning bilan bir qatorda, soch ildizining muguz 
tangachalarida havo pufakchalari ko'payib ketishi natijasida ro'y beradi.
Soch ildizi yoki qopchasi soch follikulasida joylashadi, u tashqaridan 
to'qimali dermal qin -