O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

3.4. Hududni tozalash va tekislash 
Hududni tozalash bo‘yicha ishlar majmuasiga quyidagilar kiradi: 

yashil ekin-daraxtlarni ko‘chirib o‘tqazish yoki himoya qilish; 

maydonni keraksiz daraxtlar, butalardan tozalash, to‘nkalarni 
kovlab olib tashlash; 

gruntning hosildor qatlamini qazib olish; 

keraksiz binolarni ko‘chirish yoki qismlarga ajratib buzish; 

maydondan mavjud muhandislik tarmoqlarini uzish yoki 
ko‘chirish. 

---

68 
Yashil daraxtlarni ko‘chirib o‘tqazish
. Atrof-muhitni muhofaza qilish 
to‘g‘risidagi qonunchilik quruvchilardan tabiatga ehtiyotkorona munosabatda 
bo‘lishni, yog‘ochli daraxtlarni saqlab qolishni talab etadi. Qurilish ishlarini 
amalga oshirishga xalaqit berayotgan bebaho (noyob) daraxtlar hamda butalar 
kovlab olinadi va yangi joyga o‘tqaziladi yoki qurilish maydoni hududidagi 
himoya zonasiga o‘tkaziladi. 
Kesib tashlanmaydigan yoki ko‘chirib o‘tqazilmaydigan yashil daraxtlar 
to‘siq bilan o‘rab olinadi, alohida turgan daraxt tanalari yuz berishi mumkin 
bo‘ladigan shikastlanishlardan chiqindi yog‘och materiallar bilan himoyalab 
muhofaza qilinadi. 
Keraksiz daraxtlardan tozalash
ishlari mexanik yoki elektr arralar, 
traktorlar yordamida amalga oshiriladi. Sudrab tashuvchi va to‘nkalarni 
ko‘taruvchi chig‘irlari bo‘lgan traktorlar yoki ag‘dargichlari yuqori ko‘tarilgan 
buldozerlar daraxtlarni ildizlari bilan birga ag‘daradi va to‘nkalarni ko‘tarib 
tashlaydi. Diametri 50 sm gacha bo‘lgan alohida to‘nkalarni qo‘porish uchun 
chig‘irli o‘sha traktorlar, buldozerlar, maxsus to‘nka kovlagich – to‘plagichlar 
qo‘llaniladi. Ildizi chuqur va keng otgan yoki muzlagan gruntdagi to‘nkalarni 
qo‘porib tashlash uchun portlatish usulidan foydalanishga ruxsat etiladi. 
Gusenitsali traktorda osma va almashtiriluvchi konstruktsiya bo‘lgan buta 
kesgich bilan hudud butalardan tozalanadi. Buta kesgich ag‘dargichli ramalarga va 
pichoqlarga ega bo‘lib, ular yordamida buta shoxlar va yer sathidagi diametri 20 
smdan ortiq bo‘lmagan mayda daraxtlar kesiladi(3.11-rasm).

---

69 
3.11-rasm. Butakesgichlar 
Xuddi shu operatsiya uchun ag‘dargichida tish-yumshatgichlari va to‘nka 
qo‘poruvchi to‘plovchisi bo‘lgan buldozerlar qo‘llaniladi (3.12-rasm). 

---

70 
3.12-rasm. To‘nka kovlaydigan mashinalar 
Xuddi shu operatsiya uchun ag‘dargichida tish-yumshatgichlari va to‘nka 
qo‘poruvchi-to‘plovchisi bo‘lgan buldozerlar qo‘llaniladi
Xudud to‘nkalar va daraxt poyalaridan tozalanganidan so‘ng, darhol 
o‘simlik qatlamidagi ildiz bo‘laklari ildiz kovlagichlar bilan parallel o‘tishlar bilan 
olinadi. Olingan ildizlar va daraxtlarni kesishidan qolgan qoldiqlar tozalangan 
hududdan keyinchalik yoqib tashlash yoki olib chiqib ketish bilan yo‘qotiladi. 

---

71 
Qurilish maydonidan xarsang toshlar olib tashlanishi kerak. Ular agar 
ekskavator cho‘michiga sig‘sa transport vositalariga ortiladi, ancha yiriklari esa 
buldozerlar yordamida ishlar olib boriladigan zonaning tashqarisiga surib 
tashlanadi. Xarsangtoshlar joyida tashqi yoki shnurli zaryadlar yordamida 
portlatish usulida ham maydalanishi mumkin.
Qurilish amalga oshiriladigan maydonlardan olib tashlanishi lozim bo‘lgan 
ye