Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

1. Al-Mustazhiriy
.(Zohir bo‘luvchi)
 
2. Hujjatul haqqi
.(Haq hujjati)
 
3. Mafsalul xilof
.(Aniq ziddiyatlar)
 
4. Qosimil botiniya
.(Botiniy qasamlar)
 
5. Mavohimul botiniya
. (Botiniylarning (behuda) o‘y-hayollari)
 

---

22 
Ilmi kalom, falsafa va botiniyadan o'zlari izlagan ilmi yaqiynini topishdan 
umidi uzilgan Imom G'azzoliy o'sha vaqtning yana bir ma'rifat o'chog'i bo'lgan 
tasavvufga yuzlandilar. Bu haqda u kishi o'zlarining «al-Munqiz minaz Zolal» nomli 
kitoblarida jumladan quyidagilarni aytadilar: «So'ngra ushbu ilmlardan forig' 
bo'lganimdan keyin bori himmatim ila so'filik yo'liga yo'llandim. Men ularning yo'li 
ilm va amal ila batamom bo'lishini anglab yetdim. Ularning amalining hosili havoi 
nafs to'siqlarini kesib o'tishdan, yomon xulqlardan va chirkin sifatlardan poklanib 
qalbni Alloh taolodan boshqaga joy qoldirmaslik va uni Allohning zikri ila 
ziynatlashdan iborat edi». «Men uchun ilm amaldan ko'ra osonroq edi. Men ularning 
kitoblarini o'qib ilmlarini hosil qilishdan boshladim. Abu Tolib Makkiy rahmatullohi 
alayhning «Quvtul qulub»ini, Horis Muhoribiyning kitoblarini, shuningdek, Junayd, 
Shibiliy, Abu Yaziyd Bistomiy qaddasallohu arvohahum va boshqa mashoyixlarining 
qoldirgan fikrlarini o'rgandim. Oxiri ularning ilmiy maqsadlarining g'oyasiga 
yetishdim. Ularning yo'li bo'yicha ta'lim olish va eshitish bilan hosil qilish mumkin 
narsalarni hosil qildim. Menga ularning eng xos narsalari ta'lim olish orqali emas 
zavq, 
hol 
va 
sifatlarning 
o'zgarishi 
orqali bo'lishini anglab yetdim».
Asta sekin Imom G'azzoliy tasavvuf yo'lidan tasirlanib hamma narsani, 
jumladan Bag'dodni ham tashlab safarga chiqdilar. O'n yillik tajribadan so'ng o'zlari 
izlab yurgan haqiqat tasavvufda ekanini anglab yetdilar. Bu borada ma'lum maqomga 
erishib ko'ngillari taskin topgandan so'ng ilmga va musulmonlarga xizmat qilish 
lozimligini his qilib yana dars berishga, ilmiy xizmatlarga qaytdilar.Mutafakkir 
o‘zining ijtimoiy ta‘limotlarining ko‘p qismini aynan tasavvufga oid asarlarida yozib 
qoldirgan.Imom G'azzoliyning boshqa olimlardan ajratib turadigan ikki xislatlari bor 
edi. Ulardan birinchisi o'z davrlarida tarqalgan barcha ilmlarni puxta egallaganlari. 
Biz yuqorida o'tgan satrlarda u kishining aqoid, botiniyyaga qarshi va falsafa hamda 
mantiq ilmlariga oid kitoblari ro'yxatini keltirdik. Endi tasavvuf va dinga oid kitoblari 
bilan tanishaylik: