Mab3У. Табиатни муҳофаза қилишнинг илмий асослари режа. Биосфера тушунчаси ва унинг таркибий

Биоген моддалар – тирик моддалар томонидан
яратиладиган ва қайта ишланадиган моддалар.
Узоқ йиллик ҳаёти мобайнида тирик организмлар
ўз аъзо, тўқима, ҳужайра, қонлари орқали кўплаб
сув,
ҳаво
ва
бошқа
минерал
моддаларни
ўтказганлар.

---

Суяк моддалар – ташкил этилишида ҳаёт иштирок
этмайдиган, қаттиқ, суюқ ва газсимон шаклдаги моддалар.
Биосуяк моддалар – бир вақтнинг ўзида тирик моддалар ва
қотиб қолган жараёнлар таъсирида юзага келади (тупроқ
ва б.қ.) ва ҳ.к. Биосферада моддалар айланиши икки хил
бўлади: геологик (катта) айланиш ва биологик (кичик)
айланиш.

---

1. Геологик модда айланиши – табиатда сув ва ҳавонинг
айланишида намоён бўлади. Ҳар йили қуёшдан ерга
катта миқдорда энергия етиб келади. Бу миқдор ўрта
кенгликларнинг ҳар гектарига йилида 9 млрд.
калорияга тенг бўлиб, бу энергиянинг тенг ярми ердан
сув буғланишига сарф бўлади. Сув табиатда ер билан
ҳаво ўртасидаги катта доирада айланиб туради.

---

2. Сув буғлари қуруқлик ва сувлик юзасидан ҳавога
кўтарилиб, ёмғирлар сифатида яна қайтиб тушади. Бу
миқдор йилига қарийб 520 минг км
3
тенгдир. Соддароқ
қилиб айтганда, шунча сув билан ер шари сиртини 10
метр қалинликда қоплаш мумкин. Сувнинг геологик
доира бўйлаб айланишида у билан бирга унда эриган
минерал моддалар ҳам айланиб, шамол ёрдамида бир
минтақадан бошқа минтақаларга кўчиб юради.

---