O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

sitokinla
r
1 
deb aytiladi. Limfotsitlar ishlab chiqaradigan sitokinlarni 
ko‘pincha 
limfokin
lar deb atashadi. 
Sitokinlar 
immunokompetent 
hujayralarni 
o‘zaro 
ta’sirlashuvini 
boshqarishda, shu bilan birga, immun reaksiyalarni rivojlanishida juda katta o‘rin 
egallaydi. Ular yallig‘lanish jarayoni kechishiga katta ta’sir ko‘rsatadilar hamda 
antiproliferativ, antimikrob va o‘simtalarga qarshi ta’sirlarga egalar. Sitokinlarning 
asosiy guruhlari 27.1. jadvalda keltirilgan. 
Gipersezgirlik reaksiyalari quydagi tiplarga ajratiladi. 

---

- 776 -
1. Tez rivojlanuvchi reaksiyalar (antigen bilan qayta bog‘langan daqiqa yoki 
soatlardan
2
keyin yuzaga chiqadi). 
2. Sekin rivojlanuvchi reaksiyalar (2-3 kun va undan ham kechroq namoyon 
bo‘ladi.)
Tez rivojlanuvchi tipdagi reaksiyalar antigenlarni antitelolar bilan brikishi 
tufayli yuzaga keladi.Bunday antitelolalar plazmatsit hujayralari tomonidan ishlab 
chiqaziladi. Sitofilantitelolar ko‘pincha hujayra( semiz hujayralar, bazofillar va 
boshqa) retseptorlarining tashqi uchiga fiksatsiyalangan bo`ladi. Allergenlarni 
antitelolar bilan birikishi to‘qimalarni har xil darajada rivojlangan jarohatlanishiga 
(qaytar funksional o‘zgarishlardan lizis va nekrozlargacha) olib keladi.Tez 
rivojlanuvchi allergik reaksiyalarni vujudga kelishiga semiz hujayralar va 
bazofillardan 
ajraluvchi 
biolagik 
aktiv 
moddalar, 
masalan 
gistamin, 
,,anofilaksiyaga sekin javob beruvchi substansiya`` (MRSA yoki SRSA
3
), 
bradikinin, serotonin, prostoglandinlar,trombositlarni faollashtiruvchi omil 
(ORAT, PAF
4
) va boshqalar katta rol o‘ynaydi. Gipersezuvchanlikning tez 
rivojlanuvchi reaksiyalariga allergik bronxospazm, renit, konyuktivit, eshakemi, 
anofilaktik shok, dorivor trombositopenik purpura, zardob xastaligi, Artyus 
fenomeni va boshqalar kiradi. Sekin rivojlanuvchi tipidagi allergik 
reaksiyalar hujayraviy immunitet bilan bog‘liq bo‘lib, sensibilizatsiyalangan T-
limfotsitlarning ishtiroki bilan kechadi. 
1
Sitokinlarga interleykinlar; interferonlar(α, β, γ); koloniya rag‘batlantiruvchi omillar( granulotsitar-makrofagal, 
granulotsitar, makrofagal);makrofaglarga ta’sir etuvchi omillar(makrofaglar migrasiyasini ingibirlovchi omil-
MIF
5
); sitotoksinlar( limfotoksin, o‘sma nekrozi omili); eritropoetinlar mansubdir. 
2
Agar reaksiya soatlardan keyin rivojlansa, uni kechgi yoki kechiktirilgan reaksiya deb belgilanadi 
3
Inglizcha slow reacting substance of anaphylaxis. SRSA ning biologik faol tarkibiy qismlari leykotrienlardir(LTS4 
LTD4 LTE4). (17.1 sxema ga qarang) 
4
Inglizcha platelet-activing factor 
5
Inglizcha migration inhibitori factor 
6
Sekin kechuvchi tipdagi allergiya mikrobli infeksiya (bakterial infeksiya) mikozlar, sodda jonivorlar va gijjalar 
rivojlantirgan xastaliklarda ham kuzatiladi.
T-limfotsitlar o‘z yuzasida spetsifik retseptorlarga ega bo‘lib, ular makrofaglarda 
(hamda monotsitlarda va boshqa antigenlarni taqdim etuvchi hujayralarda) 

---

- 777 -
joylashgan antigenlarni tanib olib ularga ta’sir ko‘rsatadi. Shuni yodda tutmoq 
lozimki, timusda yto`liq shakllanishga ulgurmagan T-limfotsitlar yetilishini, 
yetilganT-limfotsitlarni proliferatsiyasi va differensiyallanishini boshqaruvchi 
gormon tipidagi( shuningdek timozin ham) bir guruh moddalar ishlab chiqariladi. 
Sekin rivojlanuvchi allergiyaning mediatorlari bir qator sitokinlardir: interleykin-2, 
limfotoksin, makrofaglar migratsiyasini susaytiruvchi omil (MIF
5
) va boshqalar. 
Gipersezuvchanlikni sekin kechuvchi reaksiyalariga tuberkulin reaksiyasi , 
autoimmun jarohatlanishning
6 
ba’zi turlarini misol keltirish mumkin. 
Allergik xastaliklarni davolashni allegenlar tabiatini aniqlashdan boshlamoq 
zarur (o‘simliklar gulining changi, dorilar, ma’lum ovqat mahsulotlari va 
boshqalar). Allergen bilan aloqani bartaraf etish eng yaxshi natija beradi. U yoki 
bu sabablarga ko‘ra allergenlar ta’siridan qutulib qolishni iloji bo‘lmasa va agar 
uning tabiati aniqlangan bo‘lsa, spetsifik giposensibilizatsiyalovchi vositalarni 
qo‘llash mumkin: aniqlangan allergenni kichik dozasini kiritish unga nisbatan 
spetsifik sezuvchanlikni kamaytiradi. 
Klinik sharoitda kerakli holatlarda (ayniqsa sekin boshlanuvchi tipdagi 
allergiyada) immunitetni susaytiruvchi immunodepressantlar guruhiga