O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Qayt qilishga qarshi vositalar 
Bu guruh vositalarini qayt qilishni kelib chiqish sabablariga kora 
qo‘llanadi. Jumladan, chayqalish (dengiz xastaligi) va balandlikga ko‘tarilish, 
(havo xastaligi) asosan vestibulyar apparatda joylashgan retseptorlarni kuchli 

---

- 499 -
qo‘zg‘alishi miyachadagi M - xolinoretseptorlar va H
1
–gistamin retseptorlari 
orqali qayt qilish markazini ishga tushiradi. Bunday holatlarda vestibulyar 
apparatning qo‘zg‘aluvchanligi yuqori bo‘lgan kishilarga tarkibida skopolamin 
bo‘lgan pereparatlar berish muvofiqdir. Chayqalishga qarshi keng 
qo‘llaniladigan vositalardan biri «Aeron» tabletkalaridir. Uni qayt qilishni oldini 
olish maqsadida yo’lga chiqishdan (samolyot, dengiz kemasi yoki 
avtotransportga o‘tirishdan) 30 - 60 daqiqa ilgari ichish kerak. Ta’siri tahminan 
6 soat davom etadi.
Bunday holatlarda gistaminga qarshi vositalar (diprazin, dimedrol) ham 
qo’llanadi, chunki ular sedativ va xolinoblokatorlik xossalariga ega. Bundan 
tashqari qayt qilish markaziga bevosita ta’sir etishi mumkin. Lekin ushbu dori 
vositalar uyquchanlik, og‘iz qurishi va akkomadatsiyaning buzilishi kabi noxush 
ta’sirlarga ega. Metoklopramid (serukal, reglan) – qayt qilishga qarshi faol 
birikma. Benzamid unumi, qayt qilishni boshlovchi sohani susaytiradi, chunki u 
MNS dagi D
2
– dofamin, katta dozalarda esa 5-HT
3
– retseptorlarini qamal 
qiladi. Metoklopramid aminazinga nisbatan ancha faolroq va qayt qilishga 
tanlab ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli uni ta’sirida umumiy ruhiy sustkashlik 
kuzatilmaydi. Metoklopramid me’da va o’n ikki barmoqli ichak yara xastaligida, 
MIT ning diskineziyasida, meteorizmda ham qo‘llaniladi, chunki u me’da va 
ingichka ichak peristaltikasi (harakat)ni kuchaytiradi, me’dadan ichakga ovqat 
mahsulotlarini o‘tishini tezlashtiradi. Qizilo‘ngachning pastki sfinkteri tonusini 
oshiradi. Oddiy sfinkteri tonusini pasaytirishi hisobiga o‘t yo‘llari va o‘t 
pufagining ichki bosimini tushiradi. Qayt qilishda qo‘llanilishi antipsixotik 
vositalarga berilgan ko‘rsatmalardan farq qilmaydi, ya’ni MIT ning shilliq 
qavatini kuchli ta’sirlantirilishi, yara xastaligi, gastrit, kolit, MIT ning xafli 
o‘smalari, uremiya, nurlanish xastaliklarida yuzaga chiqadigan ko‘ngil aynash 
va qayt qilishda beriladi, bundan tashqari me’daning evakuator funksiyasini 
oshirish va refleks-ezofagitda qo‘llaniladi. Chayqalish tufayli yuzaga chiquvchi 

---

- 500 -
qayt 
qilishda 
samarasizdir. 
Noxush ta’siri: quloq shang‘illashi, og‘iz qurishi, katta dozalarda 
parkinsonizm belgilari yuzaga keladi. Dori vositani ichish, tomirga va 
mushaklarga kiritish mumkin.
Tietilperazin
 
(torekan) – fenotiazin unumi, qayt qilishga qarshi kuchli 
ta’sir etadi. qayt qilishni boshlovchi sohadagi dofamin retseptorlari bilan bir 
qatorda ushbu dori vosita qayt qilish markazini bevosita bloklaydi. SHu sababli 
u qusishga qarshi universal dori vosita hisoblanadi.
Noxush ta’sirlari: ba’zan og‘izni qurishi, uyquchanlik, taxikardiya, 
gipotoniya, davomli qo‘llanilganda-parkinsonizm belgilari rivojlanadi. 
Etaperazin, triftazin, galoperidol qusishni boshlovchi sohasidagi dofamin 
retseptorlarini bloklab, qayt qilishni to‘xtatadilar. 
Shu sababdan ushbu 3 la dori vosita qayt qilishni boshlovchi sohani 
qo‘zg‘atib, qusishni rivojlantiruvchi vositalar (angishivonagul glikozidlari, 
apomorfin va boshqalar) ta’sirini bartaraf etadilar. Bundan tashqari