Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

yuklash zonasi 
siqish zonasi 
dozalash zonasi
u n dan tashqari silindr ichida gidrostatik bosim paydo qilishdan 
iborat. Bosim polim er oqishi va uning kallak orqali shaklga aylanishi 
uchun xizmat qiladi.
Isitiladigan silindr, chervyak singari, shartli ravishda uch zonaga 
bo‘linadi (4-rasm).
1-zona — granulaning silindrga tushishi hamda uni oldinga siljishi 
va zichlashish zonasi.
2-zona — siqish zonasi, bu zonada polim er sekin-asta issiqlik 
ta ’sirida yumshaydi va plastiklanadi. Jarayon berilayotgan issiqlik va 
materialning ichki ishqalanishi natijasida. hosil b o ‘ladigan issiqlik 
tufayli amalga oshadi.
P o lim erlar suyuqlanganda hajm i kam ayadi, shu tufayli bu 
zo n ad a chervyak kan alinin g chuqurligi kam ayib b o rish i reja- 
lashtirilgan.
Oxirgi 3-zona — m e’yorlash deb ataladi. Bunda butun chervyak- 
vint kanali b o ‘ylab suyuqlangan polim er b o ‘ladi va bu suyuqlanma 
qolipga siqib chiqarib beriladi.
1-zona uzunligi, odatda, silindrga granula tushayotgan joydan 
boshlab to granulaning suyuqlangan qatlam i silindr devorida yoki 
shnekda hosil bo‘lgunicha uzunlik qabul qilingan.
2-zona — suyuqlanish zonasi bo‘lib, suyuqlanish boshlangan- 
dan granula to ‘liq suyuqlangan holatga kelguncha b o ‘lgan shnek 
masofasi qabul qilingan.
3-zona — m e’yorlash, bu zonada granula to ‘liq suyuqlangan, 
harorat bir tekis taqsimlangan va suyuq polim er bir xil xossaga ega 
bo'lishi ta ’m inlangan zonadir; suyuqlanma siqib chiqarishga tayyor.
3 — T. Abdurashidov
33

---

Chervyakning vint kanalida (3-zona) to ‘rt oqim ini knzatish 
mumkin:
1. T o‘g‘ri, majburiy oqim bu kallak tom on yo‘nalgan bo‘ladi.
2. Teskari oqim — to ‘g‘ri oqim ning kamayishi; bunga sabab 
kallakning va silindr devorining qarshiligidir.
3. Sirkulatsion oqim — vintli kanal o ‘qiga perpendikular ravishda 
yo‘nalgan oqim.
4. «Utechka» oqimi — chervyak va silindrning ichki sathidan 
hosil bo‘lgan oraliqda sodir bo‘ladi va u granula tushayotgan bunker 
tom on yo‘nalgan bo‘ladi.
Ekstrudem ing unum dorligi to ‘g ‘ri va teskari oqim dan kelib 
chiqadi. Sirkulatsion oqim odatda ekstruder unumdorligiga deyarli 
ta ’sir etmaydi. «Utechka» oqimi qiymati juda kam bo‘lgani uchun u 
hisobga olinmaydi.
Chervyak zonalarining uzunligi va ulam ing bir-biriga nisbati 
qayta ishlanayotgan polim er xossasiga ham da uning tuzilishiga 
bogMiq.
M asalan, am orf term oplastlar qayta ishlanayotganda (ular keng 
diapazonli h aro ratd a suyuqlanadi) chervyakning siqish zonasi 
uzunroq bo‘lishi kerak. Kristall polim er uchun aksincha, siqish 
zonasi qisqaroq bo'Iadi (odatda zona uzunligi silindrning diametriga 
teng b o ‘ladi).
T erm ik tu rg ‘u n b o ‘lm agan te rm o p la s tla rn i (PV X ) q ay ta 
ishlashda jaray on siqish zonasisiz olib boriladi. Buning u ch u n
maxsus chervyaklar qo'llaniladi, ularda kanal chuqurligi kamayib 
boradi. N atijada PVXning parchalanishi keskin kamaytiriladi. Yana 
sh u n i e ’tib org a olish kerakki, siqish zo n asid a issiqlik ajralib 
chiqadi.
Silindr ichida materialning oqishiga ishqalanish koeffitsiyenti 
katta ta ’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun chervyak yuzasi bilan material 
orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti silindr yuzasi bilan m aterial 
orasidagi ishqalanish koeffitsiyentidan kam bo‘lishi kerak. Agarda 
bunga rioya qilinmasa, suyuqlangan polimer chervyak bilan aylanib 
ketadi va oldinga siljish bo‘lmaydi. Chervyakka bo‘lgan ishqalanish 
koeffitsiyentini kamaytirish uchun chervyak ichidan (o‘qi orqali) 
sovuq suv yuboriladi (5-rasm).