Chizma 9 для Шарка indd

29-§. SXEMALAR VA ULARNING TURLARI. 
ODDIY KINEMATIK ELEKTR VA RADIO SXEMALAR
Umumiy tushunchalar.
Buyumlarni loyihalash, sozlash, nazorat qilish, tu-
zatish va ulardan foydalanish hamda mexanizm, asbob, moslama, inshoot va 
hokazolarning harakat (ish) jarayoni ketma-ketligi sxemalarda tushuntirish be-
riladi. Shu boisdan sxema loyihaga oid grafik hujjat hisoblanadi. Unda buyum 
(mashina) qismlarining tarkibi va mexanizmlarning vazifasiga ko‘ra harakat 
jarayonlarini aniqlash, ularni ishga sozlash va to‘g‘rilash hamda o‘rnatishda va 
ular orasidagi bog‘lanishlarni shartli belgilar bilan tasvirlovchi konstruktorlik 
hujjati sxema deyiladi.
Mashina va agregatlarda mexanik, ya’ni kinematik, gidravlik, pnevmatik ha-
rakatlari va elektr tarmoqlari mujassamlashgan bo‘ladi. Ularni ishlatishni oson-
lashtirish maqsadida, yig‘ish chizmalari qatorida sxemalari ham chizi ladi.
28.6-chizma. 
28.7-chizma.
3 – 
I. Rahmonov
 

---

74
sxemalar masshtabga rioya qilmasdan bitta ko‘rinishda, bitta tekislikda 
yoyil gandek chiziladi yoki aksonometrik proyeksiyada tasvirlanadi.
Mashina mexanizmlarida suyuqlik qo‘llanilsa 
gidravlik
, havo yo‘li bilan 
ish bajarilsa 
pnevmatik
sxemalari tuziladi. Masalan, mashina tormozlantiril-
ganda uning sistemasida suyuqlik bo‘lsa gidravlik, havo yordamida tormozlan-
sa pnevmatik sxema chiziladi.
Kinematik sxemalar.
Mashina elementlarining bir-biriga nisbatan haraka-
tini tushuntirib beradigan sxema 
kinematik sxema
deyiladi. kinematik sxe-
malar elementlari o‘zDst 2.770:2003 ga binoan shartli belgilarda soddalash-
tirilib chiziladi. Vallar, o‘qlar, shatunlar asosiy yo‘g‘on tutash chiziqda, qol-
gan elementlari ingichka tutash chiziqda chiziladi. 29.1-chizma, 
a, b 
da tishli