Chizma 9 для Шарка indd

24.2-chizma.

---

58
2. o‘quv jarayonida chizishni o‘rganish maqsadida keltirilgan tenglamalar-
dan foydalanib, taxminiy chizish mumkin.
Bolt. 
Uni chizish uchun ikkita parametri (o‘lchami) berilgan bo‘ladi. Rez-
baning diametri 
d 
va boltning uzunligi 
l
. Qolgan o‘lchamlari 
d 
ga nisbatan 
keltirilgan tenglamalar yordamida aniqlanadi. Boltning sterjen o‘lchami, ya’ni 
rezbasining qiymati 
d 
= 24 
mm
berilgan bo‘lsa, qolgan parametrlari quyida-
gicha topiladi: 
d = 
24;
 d
1
= 0,85
d
; 
D = 
2
d; H 
= 0,7
d
;
 l
0
= 2
d
+ 6; 
c
= 0,10 – 0,15
d
; 
R =
1,5
 d; R
1
 = d; R
2
 – 
yasash yo‘li bilan aniqlanadi (24.4-chizma). 24.5-
chizmada bolt kallagini chizish ko‘rsatilgan.
d = 
24
 mm
, uzunligi
l
= 70 
mm
. Ushbu yirik qadamli boltning chizmada 
qanday belgilanishiga misol: Bolt 
M
24

70. o‘zDst 2.311:2003.
Gayka. 
gayka ham bolt kabi chiziladi. gaykada faskalari ikki tomonlama 
bo‘ladi. gaykada teshik bo‘lsa ham, u qirqilmay tasvirlanadi. gaykani ham 
24.3-chizma.
24.4-chizma.
30
o
cx45
o

---

59
keltirilgan teng lamalar bo‘yicha chizish mumkin (24.6-chizma). gayka faska-
lari bolt faskalari kabi bir xil chiziladi. Bu yerda 
R
2
 – 
yasash yo‘li bilan aniqla-
nadi. gayka quyidagi o‘lchamlarda chiziladi: 
d = 
24
 mm
, 
d
1
= 0,85
d
, 
H = 
0,8
d, 
D = 
2
d, R = 
1,5
d; R
1
 = d.
d = 
24
 mm
yirik qadamli gaykaning chiz mada shartli belgilanishiga misol: 
gayka M24. o‘zDst 2.311:2003.
1. Rezbalar chizmada qanday belgilanadi? Metrik rezba-chi? Quvurli rez ba -
chi?
2. sterjenga o‘yilgan rezbaning katta (tashqi) diametri qanday chiziqda tas-
virlanadi? kichik (ichki) diametri-chi?
3. gayka rezbasining katta (tashqi) diametri qanday chiziqda tasvirlanadi? 
kichik (ichki) diametri-chi?
1.
d = 
30 
mm
, 
l 
= 80 
mm
li metrik rezbali bolt chizmasini chizing.
2. 
d
= 30 
mm
li gaykaning chizmasini chizing.
Qaysi chizmada gaykaning ustdan ko‘rinishi tasvirlangan (24.7-chizma)?