‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

15.1. FQT boiimiga tanlab olinadigan kadrlarga qo‘yiladigan
talablar, mezonlar va vlarning sifat ko‘rsatkichlari
Bozor munosabatlari sharoitida korxonalar va boshqa xo'jalik 
yurituvchi subyektlar o‘rtasida iqtisodiy munosabatlar yildan- 
yiJga erkinlashib bormoqda.
Bu erkinlashish o ‘z navbatida murakkablashish jarayonini 
ham taqozo qiladi. Shunday murakkab vaziyatda ish ko‘radigan 
rahbar ana shu murakkab vaziyatlaming, chigal muammolaming 
yechimini topishlari lozim. Bu esa rahbardan o ‘ta bilimdonlik 
bilan m a ’lum tajribani ham talab qiladi.
L ekin shu bilan birga, rahbar bu keng qamrovli muam­
molaming hammajihatlarini qamrab ololmasligi mumkin. Bunday 
sharoitda ular FQTdan keng foydalanishlari lozim. Shu jihatdan 
mulkdor zamonaviy rahbarlarga katta ishonch bildirish bilan 
birga, uning mehnatiga yarasha, yuqori miqdorda ish haqi toiaydi. 
Bu jarayon ham bizda asta-sekinlik bilan tadrijiy tarzda amalga 
oshirilmoqda. Hozir xuddi shunday yuqori ish haqini qo‘shma 
korxonalar, xususiy firmalar to'lamoqda.
Hozirgi rahbarlarga qo‘yiladigan talablar ham juda yuqori va 
ko'pqirralidir. Bu borada M. Sharifxo'jayev va Yo. Abdullayevlar 
quyidagilarini ta’kidlaydi: «Rahbar — boshqaruvchi; rahbar — 
diplom at; rahbar — murabbiy, tarbiyachi; rahbar — inson; 
rahbar — tadbirkor; rahbar — innovator sifatida maydonga 
chiqadi».
Ko‘rinib turibdiki, bugungi rahbar haqiqatda ko‘p qirrali, 
har tomonlama yetuk bo'lishi lozim.
Yuqorida keltirilgan fazilatlarning birortasi boim asa ham 
rahbar t o ‘laqonli bo'lishi qiyin kechadi.
174

---

Rahbar yaxshi inson, murabbiy, tarbiyachi bo‘lishi mumkin. 
Ammo bugungi kunda agar u tadbirkor, innovator bo'lmasa ishni 
barbod qilishi tabiiy. Xuddi shunday u tadbirkor, innavator 
boisayu yaxshi boshqaruvchi, diplomat bo‘lmasa ham ish yaxshi 
ketmasligi, o‘zi ko‘p ishlab jamoa tomoshabin bo‘lib turishi 
mumkin. Bu ham hozirgi zamonaviy rahbarga yetarli emas. 
Rahbar hamisha juda t a ’sirchan qarorlarni qabul qilishi lozim. 
Bu esa uning faoliyatida FQTdan foydalanishni taqozo qiladi.
Bulardan kelib chiqib nafaqat rahbaming, balki FQT bilan 
shug‘ullanadigan mutaxassisning fazilati xususida ham to‘xta- 
lishni lozim deb hisoblaymiz.
FQT bilan shug‘ullanadigan xodim, odatda, rahbar singari 
bilimdon va unda mavjud fazilatlarga ham ega bo'lishlari lozim. 
Bulardagi fazilatlarning mazmunini ochishdan oldin fazilat 
atamasining nimaligini anglab olishi lozim.
M. Sharifxo‘jayev va Yo. Abdullayevlar: «Fazilat — bu ijobiy 
xislat, yaxshi sifat yoki xususiyatdir», deb ta’kidlaydilar. Biroq 
fazilat ushbu tushunchadan kengroq ma’noga egadek. Fazilat 
insonga xos ijobiy xislat bo‘lib, o‘z ichiga insonning bir qancha 
qirralarini oladi. Masalan, insondagi yuksak axloq, madaniyat, 
intizom kabi fazilatlar ham borki, ulami ham fazilatdan ayri 
tasawur qilib bo‘lmaydi.
Zero, rahbar fazilati m a’lum darajada inson fazilatidan 
ko‘proq va kengroq bo‘lishi mumkin. Chunki, oddiy inson yaxshi 
odam boia turib 20 ta yaxshi fazilatga ega bo‘lsa, rahbarda va 
FQT mutasaddisida unga nisbatan 2—3 barobar mas’uliyat bor. 
Demak, undagi ijobiy fazilatlar ham shunga mos ravishda ko‘p 
bo‘lishi lozim.
FQT mutasaddisining fazilatlarini rahbaming fazilatlariga 
tenglashtirish mumkin. FQT mutasaddisi va rahbar fazilati juda 
keng qamrovli tushunchadir.
Bu FQT mutasaddisi va rahbarlarda boTadigan umumiy 
fazilatlarning bir qismidir. Ammo FQT mutasaddisida rahbar- 
lardagi shu fazilatlar b ilan birga yana bir qancha o ‘ziga xos
175

---

fazilatlar ham bo‘lishni taqozo qiladi. Bularga quyidagilar 
kiradi:
— yuksak intizom sohibi bo‘Iish;
— mas’uliyat va javobgarlikni his qiiish;
— yuqori huquqiy madaniyatga ega bo‘lish;
— qonunga qattiq noya qilishda o'ziga va qo‘l ostidagilarga 
talabchan;
— hujjatlashtirishda halolük, to‘g‘rilik, izchillik va o‘z vaqtida 
bajariüshiga erishish;
— hamkorlari bilan yaxshi muomala va munosabatlarda o‘ta 
ziyraklik, xush muomalalik;
— masalani hal qilishda homiylik;
— o‘z m anfaatini jam oa va davlat m anfaatidan ustun 
qo‘ymaslik hamda shu o‘rinda jamoaning manfaati va davlat 
manfaatini uyg‘un holda tasawur qilishlik.
Bularning hammasi mujassam bo'lgan xodimgina FQT 
sohasini yaxshi biladi va uni to‘g ‘ri bajara oladi. Shundagina, 
ular tomonidan ishlab chiqilgan tadbirlar yuqori samara berishlari 
mumkin.
Ayrim adabiyotlarda FQT uchun tanlab olinadigan kadrlarga 
bir qancha talablar qo'yadilar. Bunda uning haqiqiy va étalon 
bahosi aniqlanadi hamda solishtiriladi. Buning uchun 15.1- 
jadvalni tuzishni tavsiya qilamiz.
15. l-jadval.