Radio jurnaliSTİKA

VI BÖLÜM. İRİHƏCMLİ PROQRAMLARIN HAZIR-
LANMASI
Jurnаl tipli (maqazin) prоqrаmlаrın hazırlanması
Diskussiya proqramları
Telefon proqramları
Studiyadankənar yayım
Musiqi proqramları
Səhər şousu
Müəllif verilişləri
Radiokanal
VII BÖLÜM. RADİO PRODÜSERLİK
Radio prodüser kimdir
Verilişlərin efirə hazırlanması
VIII BÖLÜM. RADİO PROQRAMLAŞDIRMA VƏ 
EFİRİN İDARƏ OLUNMASI 
Proqramlaşdırmanın önəmi
Yayımın struktur özəllikləri
Proqram kompozisiyası
XI BÖLÜM. RADİO YAYIMININ HÜQUQİ VƏ ETİK 
TƏNZİMLƏNMƏSİ 
Radio yayımı haqqında qanunvericilik: dünya və yerli 
təcrübə
İctimai və özəl radioların hüquqi statusu
Radioefir və etik qaydalar
Seçkilərin işıqlandırılması
Xarici radioların etik tənzimlənmə təcrübəsi

---

5
GİRİŞ
Bu gün bütün dünyada televiziya və internetin dinamik 
inkişafına baxmayaraq, radio həm media sistemində, 
həm də insanların həyatında öz yerini, cazibə qüvvəsini 
qoruyub saxlayır. Düzdür, “danışan qutu” meydana 
çıxdığı ilk illərdə olduğu qüdrətli auditoriyaya ma-
lik deyil, amma bu gün onun tamaşaçılarının kəskin 
azalmasını da iddia etmək olmaz. Təkcə televiziya 
siqnallarının çatmadığı ucqar məkanlarda deyil, iri şəhər 
və qəsəbələrdə də radio bu gün insanların həmsöhbəti, 
etibarlı həmsöhbəti, dostu və qulaq yoldaşıdır. Hələ 
də evdə və avtomobillərdə radio milyonlarla dinləyici 
üçün operativ xəbər mənbəyidir. Radio könül oxşayan 
musiqiləri, bədii verilişlərı, ədəbi tamaşaları, müxtəlif 
janrlı musiqiləri, maqazin proqramları ilə yüksək zövq 
mənbəyi olaraq qalır. 
Uzun illərdir ki, biz radionu bir çox məziyyətləri ilə 
yanaşı, həm də şifahi nitq daşıyıcısı kimi, ana dilimizin 
gözəlliyini, incəliyini, ədəbi normalarını təbliğ edən 
vasitə kimi tanıyıb qəbul etmişik. Bu gün televiziya ilə 
yanaşı, radio da mürəkkəb proseslərin getdiyi müasir 
ədəbi dilin, onun normalarının daşıyıcısı və milyonlar 
üçün nümunəvi nitq mədəniyyəti tribunasıdır.
Çağdaş radio jurnalistikanı internetdən ayrı təsəvvür 
etmək mümkün deyil, çünki internetin yaranması 
ilə radio yeni və hüdudsuz bir arena, həm də əlavə 
texnoloji imkanlar qazanıb. Hazırda radio yayım daha 
keyfiyyətli səs almağa imkan verən geniş mərkəzi 
rəqəmsal serverlərdən aparılır. İndi internet sayəsində 
minlərlə radiostansiya geniş auditoriya dilimlərinə 
xidmət etməkdədir. Bu gün universitet tələbələrinin 
radiostansiya yaratması, internet radioya sahib olmaları, 
öz verilişləri ilə efirə çıxmaları nisbətən əlverişli və ucuz 
başa gəlir. Digər tərəfdən sosial media da radioya, bu 
sahədə çalışan jurnalistlərə öz diqtəsini edir.
Radio digər elektron KİV-lə olduqca effektli rəqabət 
aparmaqdadır. Bu onun yüklənmə zamanı çox az 
yer tutması və ya məlumat axınında böyük yer tələb 
etməməsinin nəticəsidir. Ümumiyyətlə, radioda mühit 
texniki cəhətdən çox əlverişlidir və proqramların canlı 
yayımda nümayişi üçün ideal şəraitə malikdir. Məsələn, 
ən son xəbərlər informasiya agentliklərindən, yerli və 
xarici müxbirlərdən gəlir, dinləyici telefonla danışır, 
interaktivlik auditoriyanı əldə saxlamağa imkan verir, 
yerli stadiondan son idman xəbərləri çatdırılır, böyük 
saraylardakı konserti dinləmək imkanı var – radio 
bütün gün ərzində bilavasitə insanlarla canlı ünsiyyət 
qurur: onları məlumatlandırır, maarifləndirir, zövqlərini 
oxşayır, problemlərini dilə gətirir, dərdlərinə şərik olur. 
Əvvəlcədən lentə (diskə) yazılmış proqramlar müəyyən 
zaman müddəti arasında təqdim olunur, çünki qəzet 
kimi onun da vaxtı keçə bilər, amma radio özlüyündə, 
əsasən, canlı və zamana uyğunlaşdırılmış olur. 
İndi tez-tez “yeni media” ifadəsini eşidirik və 
bəzilərinə elə gəlir ki, ənənəvi (köhnə) media qayda və 
prinsiplərini əsaslı şəkildə dəyişərək yeni mediaya keçir. 
Əslində isə belə bir şey yoxdur, sadəcə, konvergen-
siya deyilən qlobal proses var. Yəni mövcud medianın 
auditoriya qarşısına yeni qiyafədə çıxması, auditoriya ilə 
onun öz dilində danışa bilməsi, əlini oxucu, dinləyici və 
tamaşaçının nəbzi üstündə saxlaması prosesi gedir. Təbii 
ki, yeni texnologiya və yeni fəaliyyət prinsiplərinə uyğun 
olaraq jurnalistlər də, onların düşüncə və təfəkkür tərzi,
jurnalistikaya baxış bucağı da dəyişir. Artıq yeni texnoloji 
şəraitdə onlardan yeni bilik, bacarıq və fərqli vərdişlər 
tələb olunur. Bütün KİV sistemi, o cümlədən radio da, 
məhz yeni jurnalistikanın bu dəyişən havasına, ritminə 
və standartlarına uyğunlaşırlar.
Dediyimiz proseslər onu göstərir ki, radio jurnalistikası 
həm məzmun, həm də texnoloji baxımdan dəyişir, 
yeniləşir. İndi dinləyici auditoriyasını cəlb etmək üçün 
yeni-yeni formalar axtarışında olur, həm də bu forma-
larla məzmun (kontent) arasındakı qarşılıqlı əlaqələri 
təmin etməyə çalışırlar. Bu axtarışların səmərəli olması 
üçün radio jurnalistikası sahəsində müəyyən baza 
biliklərinin olması çox vacibdir. Sizlərə təqdim olunan və 
dünyanın qabaqcıl radiolarının təcrübəsini əks etdirən 
“Radio jurnalistikası” dərsliyi məhz bu təməl bilikləri 
çatdırmaq, tələbələri cağdaş radio işi ilə tanış etmək 
üçün yazılmışdır.
Dərslik doqquz bölmədən ibarətdir və radiojurnalistikası 
üçün mühüm olan beş əsas istiqaməti əhatə edir. 
Birinci istiqamət KİV vasitəsi kimi radionun mahiyyətini, 
media sistemindəki yerini, ümumi təbiətini, yaradıcılıq 
baxımdan özəlliyini, ifadə vasitələrinin funksionallığını, 
texniki əsaslarını əhatə edir. İkinci istiqamət radioda 
xəbərləmə işinə aiddir və bu işin bütün yönləri ən 
xırda detallarına kimi əks etdirilmişdir. Üçüncüsü, 
radio yayımında geniş yer tutan irihəcmli proqramların 
hazırlanması məsələlərinə toxunulmuşdur. Dördüncü 
istiqamət radioda proqramlaşdırma və efirin 
idarə olunması məsələlərini, beşinci istiqamət isə
radioyayımda etik və hüquqi məsələlərə baxışı əhatə 
edir.
Dərsliyin yazılmasında radio jurnalistikası sahəsində 
çağdaş ədəbiyyatlara istinad edilmişdir.
Ümüdvarıq ki, bu kitabda müasir radio jurnalistikasına 
aid əksini tapmış biliklər, praktik mülahizələr, həmçinin 
uğurlu radio əsəri yaratmaq üçün verilmiş faydalı 
tövsiyələr bu sahəyə maraq göstərənlər üçün yaxşı 
bələdçi olacaqdır.
GİRİŞ

---