Samarqand viloyati pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

ISMOIL SOMONIY MAQBARASI 

“Ilm-fanni egallash har bir muslima va muslimga farzdir”. Bu da’vat Buxoro 

shahridagi  madrasa eshigining yuqori qismida o’yib bitilgan.  

Buxoro  O’rta  Osiyoning  ko’hna  shaharlaridan.  Bu  o’lkani  va  unda  qad 

ko’targan  dastlabki  shaharni  aholi  qadimda  ”Bug’ora”,  ya’ni  ”tangri  jamoli”  deb 

yuritishgan.  

Buxoro ko’p asrlar davomida O’rta Osiyoning asosiy shahri bo’lib keldi.  Bu 

esa arxitektura yodgorliklarining nihoyatda ko’payib ketishiga sabab bo’ldi.  Hozir 

shaharni  ”muzey  shahar”  desa  arziydi.  Bu  nomga  butun  manzaralari  saqlangan 

holda  o’sib  borayotgan    qurilishlar,  inshootlar  juda  mos  keladi.  Buxoro  tarixiy 

obidalarga juda boy. Bu obidalardan biri Ismoil Somoniy maqbarasi hisoblanadi. 

Ismoil  Somoniy  849-yilda  Farg’ona  shahrida  tavallud  topgan.  14  yoshida 

otasi  vafot  etib,  akasi  Nasr  qo’lida  qolgan.  Ismoil  Somoniy  o’z  hokimligining 

(874-907) dastlabki davrlarida katta qiyinchilikka duch keladi. 

Ismoil Somoniy o’z davrining yirik va aqlli davlat arboblaridan bo’lgan. U 

asosiy diqqat- e’tiborini o’z davri uchun ilg’or hisoblanmish markazlashgan davlat 

tizimini joriy etishga qaratdi. Ismoil Somoniy shunday bir qudratli markazlashgan 

davlat  barpo  qiladiki,  bu  davlat  o’sha  vaqtda  Sharqda  shuhrat  topadi.  Ismoil 

Somoniy  aqlli,  adolatli,  shafqatli,  fikr  va  tadbir  egasi  bo’lgan.  U  907-yilda  vafot 

etadi. Taxtga o’g’li Ahmad(907-914) o’tiradi.  

 

Ismoil Somoniy maqbarasi Somoniylar nomli madaniyat va istirohat bog’ida 

joylashgan. 

Maqbaraning  ichki  va  tashqi  devorlari  jimjimador  tiniq  g’ishtdan  qurilgan. 

O’sha  vaqtlarda  koshin  bo’lmagani  uchun  bino  shunday  usul  bilan  bezatilgan. 

Ustalar  kvadrat  shakldagi  g’ishtlarni  har  xil  usulda  terib,  devorni  badiiy  jihatdan 

juda  chiroyli  qilib  bezatganlar.  Bu  o’ziga  xos  naqsh  maqbaraning  tekis  devorini 

juda  nafis  qilgan.  Ertadan  kechgacha  quyosh  og’ishgan  sari  maqbaraning  g’isht 

bezaklari  ham  har  xil  tusga  kirib  tovlanadi.  Oy  yorug’ida  ,  ayniqsa,  chiroyli 

bo’ladi. Jahon arxitekturasida bu usulda bezatilgan birorta boshqa tarixiy yodgorlik 

yo’q. Shuning uchun ham maqbara jahon ahamiyatiga egadir. Agar bu maqbaraga  

har tomonlama qaraganda 7 xil tovlanadi.  

Maqbaraning  to’rt  tomoni  bir  xilda.  Maqbaraning  yuqori  qismida  binoning 

bir  tomondan  ikkinchi  tomoniga  o’tgan  qirq  darchali  yo’lak  mavjud.  Bu  yo’lak 

yodgorlikning chiroyini biroz ochadi va uning vazmin gumbazini yengillashtiradi.  

---

 

34 

Maqbara kvadrat shakldagi pishiq g’ishtdan qurilgan. Devorlari tekis bo’lib, 

to’rt tomondan bittadan ravoqli eshigi bor. Yog’och xariga maqbaraning qurilgan 

vaqti va boshqa yozuvlar yozilgan, sharq tomoni binoning old tomoni hisoblanadi. 

Maqbara atrofiga g’ishtdan maydoncha qurilgan. Hozir bu yerga sayohatchilar tez-

tez kelib turadi.  Ismoil Somoniy maqbarasini vatanimizdan tashqari joylarda ham 

yaxshi  biladilar.  Maqbara  kub  shaklida  bo’lib,  yarimsharsimon  qubba  bilan 

yopilgan. Burchaklarda to’rtta kichkina qubba bor. Devori qalin bo’lganligi tufayli 

bu yodgorlik ming yildan beri yaxshi saqlanib kelinadi.  

Ismoil  Somoniy  maqbarasi  har  tomonlama  o’z  davrining  manfaatlari  va 

ruhini aks ettiradi.  

Yozma manbalar va xalq rivoyatlariga qaraganda, bu yodgorlik Somoniylar 

sulolasi Ismoli Somoniyning  o’zi hayot bo’lganda otasining qabri ustiga qurilgan. 

Keyinchalik  o’zi  ham  shu  yerga  dafn  etilgan.  Bu  yodgorlik  892  va  907-yillarda 

qurilgan deb taxmin qilinadi. (339 so’z)