Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Adabiyotlar: 
1.
Zhang D. Hydroperoxide–induced oxidative stress in the arterial wall: 
Pharmacological characterization of the effects on arterial contractility // 
Dissertation. – Der Fakultät für Chemie und Pharmazie der Eberhard–Karls–
Universität Tübingen zur Erlangung des Grades eines doktors. – 2007. – P.110.
2.
Vandier С., Le Guennec J.Y., Bedfer G. What are the signaling pathways 
used by norepinephrine to contract the artery? A demonstration using guinea pig 
aortic ring segments // Adv. Physiol. Educ. – 2002. – V.26. – P.195–203. 
3.
Лакин Г.Ф. Биометрия // Москва. 
– 
Изд 
– 
во «Высшая школа». 
– 
1990. – 
С.23
–284.
4.
Ameri A. Structure–dependent inhibitory action of the 
Aconitum 
alkaloids 
14–
О
–
benzoyltalitasamine and talаtisamine in rat hippocampal slices // Naunyn 
Schmiedebergs Arch. Pharmacol. – 1998. – V.357. – P.585–592. 
5.
Jackson W.F. Ion channels and vascular tone // Hypertension. – 2000. – 
V.35 (1-2).– P. 173-178. 
146 

---

MEVALI DARAXTLARDA UCHROVCHI FITONEMATODALAR 
TAHLILI 
Kambarov Sardorbek Saytkamolovich, 
ADU zoologiya va biokimyo kafedrasi o‘qituvchisi, 
Jo‘rayev Muhammadyusuf Shavkatbek o‘g‘ li, 
ADU zoologiya va biokimyo kafedrasi o‘qituvchisi, 
Abduhalilova Oqibatoy Abdurashit qizi
ADU talabasi 
 
Annotatsiya. Mevali daraxtlarda uchrovchi fitonematodalar tahlili. Mevali 
daraxtlar va butalarda olib borilgan fitogelmintolog tadqiqotlar. Tadqiqot 
asosida o‘rganilgan fitonematodalar tahlili.
Kalit so‘zlar: fitonematoda, tog‘, yong‘oq, o‘rik, yovvoyi pista, anor, anjir 
va yovvoyi bodom. 
 
Yurtimizda yetishtiriladigan mevali daraxtlarning yangi navlarini yaratishda 
seleksioner olimlarimiz tomonidan yovvoyi formalardan foydalanish amaliyotda 
keng qo‘llaniladi. Chunki yovvoyi holda tabiiy biotsenozlarda o‘suvchi daraxtlar 
turli kasalliklar, qurg‘oqchilik va zararkunandalarga chidamli ekanligi 
isbotlangan. 
Tabiiy holda o‘suvchi mevali daraxtlarning zarakunandalari faunasini, ularning 
o‘simlik bilan bog‘langanlik darajasini o‘rganish madaniy o‘simliklarning 
kushandalariga qarshi profilaktik tadbirlarni to‘g‘ri rejalashtirishga imkon 
beradi. 
Tabiiy mintaqalardagi daraxtzorlar ko‘pchilik tirik organizmlar uchun boshpana 
va ozuqa vazifasini ham o‘tab beradi.
Bunday tirik organizmlar ichida ko‘zga ko‘rinmas mikroskopik, lekin zarar 
darajasi juda ulkan bo‘lgan nematodalar ham mavjud. Nematodalarning 
o‘simliklar, jumladan daraxtlar bilan bog‘langanligi, zarar darajasini o‘rganishga 
bag‘ishlangan bir qancha ilmiy tadqiqot ishlar mavjud.
Daraxt va butalarning parazit nematodalarni o‘rganishda mashhur 
fitogelmintolog olim E.L.Krall tomonidan olib borilgan tadqiqotlari juda katta 
ahamiyatga egadir. Muallif tadqiqotlari davomida buta va daraxtchil o‘simliklar 
parazitlari orasida keng tarqalgan Hoplolaimidae oilasi vakillarini o‘rgandi. 
Tadqiqot natijalarida na’matakda ushbu oila vakillaridan 
Helicotylenchus 
dihystera, 
sitrus mevali daraxtlarda 
Helicotylenchus multicinctus
,
 
gilosda esa 
Helicotylenchus digonicus
turlari keng tarqalganligi ma’lum bo‘lgan [5]. 
147 

---

 Yovvoyi buta va daraxtchil o‘simliklarning nematodafaunasini o‘rganishga 
bag‘ishlangan ilmiy tadqiqot ishlari mamlakatimizga qo‘shni respublikalarda 
ham olib borildi. Jumladan, V.K.Kankina Tojikistonning tog‘oldi hududlari 
sharoitida uzumda uchrovchi nematodalardan biri ektoparazit X. index ni 
o‘rgandi [5]. 
T.S.Ivanova Tojikiston Respublikasi sharoitida Markaziy Pomir-Oloy 
tog‘larida Tylenchorhynchidae oilasiga mansub nematodalarning vertikal 
taqsimlanishi xususiyatlarini o‘rgandi. Tojikiston hududida Pomir-Oloy tog‘ 
tizmasi to‘rtta zonadan iboratdir. Ular quyidagi zonalar: 1. Janubiy Pomir-Oloy, 
2. Shimoliy Pomir-Oloy, 3. Markaziy Pomir-Oloy, 4. Sharqiy Pomir-Oloy iborat 
bo‘ldi. Ushbu zonalardan Markaziy Pomir-Oloy hududida uchrovchi 
nematodalar yaxshi o‘rganilgan. Muallifning ma’lumotlariga ko‘ra Markaziy 
Pomir-Oloy tog‘laridagi turli biosenozlarda (mezafil keng bargli daraxtchil 
o‘simliklardan tashkil topgan o‘rmonzorlar, kserafil qattiq bargli daraxt-
butazorlardan iborat siyrak o‘rmonzorlardagi o‘simliklarning) rizosfera 
tuprog‘ida Tylenchorhynchidae oilasining 16 turi topilgan. Ularning 11 turi 
o‘simliklar zich o‘sgan mintaqada, 2 turi siyrak o‘suvchi mintaqada (2500-3000 
m), 3 turi archazorlardan iborat baland mintaqalarda tarqalganligi aniqlandi. 
O‘rta mintaqalarda