Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

тикланадиган
ресурслар ҳисобланади. Қуёш радиацияси, Дунё океани сувлари 
ва атмосфера ҳавоси 
тугамайдиган
ресурслардир. Лекин океан сувлари ва 
атмосфера ҳавоси сифат жиҳатидан «тугайдиган» хусусиятга эга. 
 
11-расм. Табиий ресурслар таснифи
Космик
 
 
Қ
уёш
 
радиацияси
, 
денгиз
 
кытарилишлари
 
ва
 
х
.
кзо
 
Дунё океани 
сувлари
 
Тугамайдиган
 
Тугайдиган
 
Тикланадиган
 
 
Тупро
=, 
сув,
 
ҳ
айвонот
 
ва
 
ысимлик
 
дунёси
 
Тикланмайдиган
 
 
Ер
 
ости
 
бойликлари
 
Табиий
 
ресурслар
 
И
=
лимий
 
 
Атмосфера
 
хавоси
, 
шамол
 
энергияси
 

---

48 
Т.А.Акимова ва В.В.Хаскинлар бўйича(1998) сайёра юзасида табиий 
ресурсларни ўзлаштиришда инсон томонидан кўчириладиган моддаларнинг 
массаси йилига 4 триллион тоннадан ортади.
Ер остидан қазиб олинадиган ва жаҳон иқтисодиёти томонидан 
ўзлаштириладиган биомасса ва материаллар йилига 120 млрд. тоннадан ортиқни 
ташкил қилади ва унинг фақат 7,5%идан ишлаб чиқариш жараёнида зарур 
маҳсулотлар олинади ва катта қисми чиқинди ҳолида атроф муҳитга ташланади.
 
Ҳозирги вақтда Ер юзи аҳолиси учун кунига 2 млн. тонна озиқ-овқат, 10 
млн. м
3
ичимлик суви, нафас олиш учун 2 млрд.м
3
кислород зарур бўлади(27). 
Илмий-техника революцияси шароитида биосферада амалга ошаётган 
жараёнлар унинг янги сифат ҳолати-ноосферага ўтишини тақазо қилади. 
Ноосфера тушунчасини француз олими Е.Ле-Руа(1927) киритган ва П. Тейяр-де-
Шарден томонидан ишлаб чиқилган. Ноосфера таълимотини В.И.Вернадский 
ривожлантирган. 
Ноосфера
деганда инсон меҳнати ва илмий фаолияти 
таъсирида ўзгарган ва унинг яшаши учун оптимал бўлган биосфера шароитлари 
тушунилади.
XX асрнинг иккинчи ярмида инсоннинг биосферадаги жараёнларга 
таъсири умумсайёравий миқёсга етди ва унинг барқарор мувозанат ҳолатига 
кучли таъсир кўрсатди. Ер юзидаги мавжуд экосистемаларнинг 63%дан ортиғи 
ўзлаштирилди, ўзгартирилди ёки бузилди. Сайёрамизда 37% табиий ҳолида 
сақланган экосистемалар мавжуд ва айнан шулар биосферадаги барқарор 
мувозанат ҳолатини таъминлаб турибди. Бунда экосистемадаги ўсимлик ва 
ҳайвон турлари йиғиндиси-
биота 
биосферада ҳал қилувчи, тартибга солувчи 
рол ўйнайди. Экосистемадаги тирик организмлар ўзаро озиқ занжири, модда ва
энергия алмашинув орқали узвий боғланган ва ундаги барқарор мувозанат 
ҳолати-
гомеостазни
белгилайди. Табиатдаги ўзгариш ёки салбий таъсир 
натижасида бирор организм нобуд бўлса, бошқа шунга яқин организм унинг 
ўрнини дарҳол эгаллайди ва мувозанатни сақлаб туради. Бу жараён