Bilimdi akparattandyru indd

24
1.2 Білімді ақпараттандыру адамның іс-əрекеті ретінде
Сіздің қолыңызда білімді ақпараттандыру бойынша алғашқы 
оқулық. Бүкіл «білімді ақпараттандыру» саласының мазмұны сияқты, 
осы кітаптың мазмұны да ақпараттық технологиялар дамыған са-
йын, педагогикада жаңа идеялар пайда болған сайын жетілдіруді, 
ары қарай айқындауды талап ететіндігіне авторлардың сенімі мол.
Қазіргі қоғам мен оның білім саласын ақпараттандырудың 
ерекшіліктерін айтардан бұрын ақпараттандырудың тарихи алғы 
шарттарына тоқталған жөн.
Қоғамды ақпараттандырудың тарихи үдерісі өз заманында пай-
да болған жаңа технологиялардың пайда болуына байланысты 
ақпараттық революциялар тізбегі арқылы дəл сипатталады. 
Ақпаратық революция 
қоныстанушы халықтың белсенді бөлігі 
үшін ашық ақпараттар ауқымының артуына əкеп тірейтін ақпаратты 
жинау, өңдеу, сақтау жəне таратудың тəсілдері мен аспаптарының 
өзгеруінен тұрады.
Мұндай революциялар алтау.
Бірінші ақпараттық революция
тіл мен адамның анық сөйлеуінің 
пайда болуынан тұрады.
Екінші ақпараттық революция 
жазудың ойлап табылуына бай-
ланысты. Бұл ойлап табу адамзат қоғамы жинақтаған ақпаратты 
сақтауды ғана қамтамасыз етіп қоймай, сонымен қатар оның 
шынайылығын арттырып, ақпарат таратуға бұрынғыдан да кең 
жағдай жасады.
Үшінші ақпараттық революция 
XV ғасырда ақпараттық 
технологиялардың алғашқыларының бірі болып саналатын кітап 
басып шығаруды ойлап табудан туындаған. Бұқаралық ақпараттың 
газеттер мен журналдар сияқты баспа құралдарының пайда болуы 
мен дамуы – осы үшінші ақпараттық революцияның нəтижесі.
Төртінші ақпараттық революция
ХIХ ғасырда басталды. Ол 
кезде ақпаратты жіберу мен таратудың телеграф, телефон, радио 
жəне теледидар сияқты құралдары ойлап табылды.
Бесінші ақпараттық революция 
адамзат есептеу техникасын 
белсенді пайдалана бастаған кезде
,
XX ғасырдың ортасында өтті. ЭЕМ-
ді ғылыми ақпаратты өңдеуге қолдану адамның ақпаратты белсенді 
жəне тиімді өңдеуі бойынша мүмкіндігін түбегейлі түрде өзгертіп, 
өркениет дамуының бүкіл тарихында адам алғашқы рет интеллектуал-
ды еңбектің өнімділігін арттыруға жоғары тиімді құралға ие болды. 

---

25
Бүгінде біз ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желі-
лердің пайда болуы жəне олардың мультимедиа технологиялары 
мен виртуалды шындықпен интегралдануына байланысты 
алтын-
шы ақпараттық революцияның 
куəсі болып отырмыз. 
Алты революция қоғамды өзгертті. Ақпараттандыру үдерісте-
рінің бар екендігі туралы айтуға болатындай ақпарат пен ақпарат-
тық технологиялар көз алдымызда дамуда əрі – тарауда. Ақпа-
раттандыру қоғам өмірінің барлық салаларына революциялық əсер 
жасай отырып, адамдардың өмір сүруі мен қызмет етуі жағдайларын, 
олардың мəдениетін, жүріс-тұрыс стереотипін, ойлау жүйесін 
түбегейлі өзгертуде.
Ақпараттық технологиялар саласындағы айқын прогресс 
ғылыми жəне ғылыми-көпшілік басылымдарда «ақпараттық қоғам» 
атауының пайда болуына əкелді. Кейбір ғалымдар ақпараттық қоғам 
деп ондағы өндірістің басты өнімі мағлұматтар (білім) болып та-
былатын қоғамды түсінеді. Ақпараттық қоғам статусын қоғамға 
беру өлшемі ретінде адамзат жинақтаған мағлұматтар саны сияқты 
көрсеткішті пайдаланудың жөні бар, себебі кейбір бағалаулар 
бойынша біздің эрамыздың басынан бері адамзат жинақтаған 
мағлұматтардың бірінші екі еселенуі 1750 жылға, екіншісі ХХ 
ғасырдың басына, үшіншісі 1950 жылға таман болған. 1950 жылдан 
бастап əлемдегі білімнің жалпы көлемі əр 10 жылда, 1970 жылдан 
бастап əр 5 жылда екі еселенсе, ал 1991 жылдан бастап əр жылда 
екі еселенеді. Бұл бүгінгі күнде əлемдегі білім көлемінің 250 мың 
реттен аса артқанын білдіреді.
Ақпараттық қоғамның қалыптасу тарихы ақпараттандыруға бай-
ланысты адам қызметінің жаңа түрлерінің туындауы мен дамуы та-
рихын қамтиды. Соңғы жылдары қоғамда компьютерлік техника мен 
ақпаратты өңдеу үдерістері (операторлар, программистер, жүйелі 
аналитиктер, жобалаушылар жəне т.т.) бойынша, сонымен қоса 
консультациялық, ғылыми-ақпараттық, тағы соған ұқсас қызметтер 
көрсетуге байланысты адамдардың арнайы кəсіби топтары пайда 
болды. Əлбетте, жаңа ғылыми жəне кəсіби бағыттардың пайда бо-
луы кадрлар дайындаудың арнайы, қоғамды сəйкес ақпараттандыру 
кезеңінің шынайлылығына оқытудың мазмұны ғана емес, сонымен 
қатар əдістері мен құралдары да сай болуы тиіс жүйесін талап етеді.
Қоғамды жəне оның барлық салаларын, соның біріне жататын 
білімді ақпараттандыру мəселелеріне мемлекет аса көңіл бөлуде. 
Қоғамды ақпараттандыруды дамыту үдерісіне жүйелі мемлекеттік 

---

26
тұрғыдан келудің қажеттігі өткен ғасырдың 90 жылдарының басын-
да көрініс ала бастаған болатын. Айталық, мысалы, 1990 жылы-ақ 
«Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы» жасалып қабылданды, 
ал «ақпараттандыру» ұғымы «компьютерлендіру» ұғымын біртіндеп 
ығыстыра отырып ғылыми, сол сияқты қоғамдық-саяси терминоло-
гияда кеңінен пайдалана бастады.
«Ақпараттандыру» ұғымының біршама кеңірек анықтамасын ака-
демик А. П. Ершов өз жариялымдарында берді. Ол, «ақпараттандыру 
– адамзат қызметінің барлық қоғамдық елеулі түрлеріндегі шынайы, 
жеткілікті жəне уақтылы білімді толық пайдалануды қамтамасыз ету-
ге бағытталған шаралар кешені» деп жазды. Оның үстіне А. П. Ер-
шов ақпарат «қоғамның табысты даму қабілеттілігіне көп жағынан 
алғы шарт жасайтын, тұтас алғанда, оның стратегиялық ресурсы» 
болып табылатындығын атап өтті. Сол сияқты, ЮНЕСКО-ның 
ұйғарымы бойынша да, ақпараттандыру – бұл мағлұматтардың 
(білімнің) барын жүйеге келтіріп, жаңасын қалыптастыруды, со-
нымен қоса, оларды қоғамды ағымдық басқару жəне ары қарай 
жетілдіру мен дамыту үшін пайдалануды қаматамасыз ететін 
ақпаратты жинақтау, сақтау мен тарату əдістері мен жолдарын кең 
көлемде қолдану.
Əрине, бір жағынан осы айтылған екі анықтама бір-біріне қара-
ма-қайшы емес, ал басқа жағынан адамзат қызметінің бір саласы 
болып табылатын білім саласын ақпараттандыруды да анықтайды. 
Сонымен, «білімді ақпараттандыру» ұғымын осы екі анықтаманы 
ыңғайластыру арқылы енгізуге болады.