O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti «energo mexanika» fakulteti

Nazorat savollari: 
1. Sarfni o‟lchash uchun mo‟ljallangan toraytiruvchi qurilmalar montaji 
2. Sarf va miqdor o‟lchashning ikkimlamchi asboblar montaji 
3. Sarf o‟lchashda toraytirish qurilmalari nima uchun quvul yo‟lning to‟g‟ri 
chiziqli qismida o‟rnatiladi?

---

5 - tajriba mashg’ulot.
Sathni o‘lchash va avtomatlashtirish vositalarining tipik montaji va 
sozlanishini o‘rganish 
Qalqovichli satho‟lchagichlarda qalqovichlar, arqonlar va tortqilarning 
o‟rnatilishiga alohida e‟tibolr beriladi. Tortqilarni shunday o‟rnatish keraki, bunda 
qalqovich va arqon yoki tortqi ishqalanmasdan harakatlanadigan bo‟lsin. 
Qalqovichning harakat yo‟li o‟lchanadigan eng baland sathdan biroz ortiq bo‟lishi 
lozim.
Qalqovichli satho’lchagich o’rnatish: 1-satho’lchagich, 2-posangi, 3-
tinchlantirish kamerasi, 4-qalqovich, 5-kronshteyn, 6-blok. 
Sath o‟lchagich 1 devorga rasmda ko‟rsatgandek o‟rnatilgan yoki metall 
konsturksiyaga payvandlangan kronshteyn 5 ga mahkamlanadi. Qalqovich 4 
diametri 400 mm li trubadan yasalgan tinchlantirish kamerasi 3 ga joylanadi. 
Arqonning ishqalanmasligi uchun blok 6 qalqovich ustida juda aniq tik va vertikal 
o‟rnatiladi. Qalqovich 4, blok 6 li arqon va staho‟lchagich 1 ning o‟lchash 
qismidan tashkil topgan harakatchan tizimi muvozanatlash uchun qalqovich bilan 
blok o‟rtasida posangi 2 o‟rnatiladi.
Ochiq sig’imlarda sathni o’lchash uchun pezometrik 
satho’lchagichlarni o’rnatish: 1-sig’im, 2-pesometrik naycha, 3-impuls yo’li, 
4-ta’minlash yo’li, 5-manometr, 6-reduktor, 7-filtr, 8-difmanometr, r-
ta’minlovchi gaz yoki havoning bosimi. 

---

Pezometrik satho‟lchagichlar. Pezometrik o‟lchash trubkasi 2 (148-rasm, a) 
vertikal yoki idish – sig‟im 1 tomonga qiyalantirib yon tomonga o‟rnatiladi. Bunda 
trubkaning pastki ochiq uchi o‟lchanadigan eng past sathdan pastroqqa tushirilishi 
lozim. Pezometrik trubkaning ichki diametri kamida 14 mm bo‟lishi kerak. 
Diametri 6 mm li naychadan yasalgan ta‟minlash yo‟li 4 ga keladigan havo (yoki 
gaz) oldindan tozalanishi lozim. Bu maqsad uchun filtr 7, uzatiladigan havo (yoki 
gaz) miqdorini rostlash uchun esa reduktor 6 o‟rnatiladi. Diametri 6 mm li 
naychadan tayyorlangan impuls yo‟li 3 bevosita pezometrik trubka oldida ulanadi. 
Tizimdan havoning tashqariga sizib chiqmasligi va asbobning xatosiz ko‟rsatishi 
uchun asbobni o‟rnatish bilan bog‟liq bo‟lgan barcha ishlar puxta bajarilishi lozim.
Sath elektron indikatorlari. O‟zgartirgich rezervuarning yuqori qopqog‟iga 
payvandlangan rezbali shtuserga mahkamlanadi va oltita boshlt tortib qotiriladi.