Nazariy fizika kursi

1.2. K vant nazariyasining paydo b o iis h i
M a’lumki, jism sirtiga nurlanish tushsa, ikki xil hodisa ro ‘y beradi: 
nurlanishning m a’lum bir qismi jism tomonidan yutiladi, qolgan qismi 
esa jism sirtidan qaytadi. Jism nurlam i qancha kam qaytarsa, u shuncha 
qoraroq tuyuladi. Agar jism o ‘ziga tushgan nurlanishni qaytarmasdan 
t o l a yutib qolsa, u bizga m utlaqo qora b o‘lib tuyuladi. Yuqorida qayd 
etilgan xususiyatga ega b o ig a n jism lar absolut qora jism deyiladi. 
“Absolut qora jism ” deb, unga tushayotgan har qanday chastotali 
y o ru g lik n i butunlay yutish qobiliyatiga ega b o ig a n jism ga aytiladi.
Kvant nazariyasining paydo b o lis h tarixi absolut qora jism ning issiq­
lik nurlanish spektrini hisoblashdagi urinishlar bilan b o g liq d ir (l-rasm ).
p(W,T)
l-rasm. Turli temperaturalarda absolut qora jism nurlanish spektrining
energiya taqsimoti
9

---

Bunday jism lam ing issiqlik nurlanishi ajoyib xususiyatga ega: 
ularning spektri, y a ’ni nurlanishning chastotalar b o ‘yicha taqsimlanishi, 
jism ning tabiati bilan mutlaqo b o g iiq emas. Masalan, har qanday yopiq 
b o ‘shliqni, yoki qora kuyani absolut qora jism deb qarash mumkin 
chunki ulam ing nurlanish spektri bir xil, sababi ularning har ikkalasi 
ham o ‘ziga tushayotgan y o ru g iik n i t o ii q yutadi. Ana shu xususiyat 
tufayli absolut qora jism ning nurlanish spektrini statistik fizikadagi 
m etodlar yordam ida nazariy hisoblash mumkin.
Issiqlik nurlanish nazariyasining asosiy maqsadi absolut qora 
jism ning temperaturasi va 
to iq in uzunligi orasidagi bogianishni 
aniqlashdan iboratdir.
Bu sohada tajribalardan kelib chiqadigan xulosalar quyidagicha:
1).absolut qora jism ning nurlanish spektri uzluksiz xarakterga ega.
2).har bir temperaturaga tegishli b o ig a n nurlanishning energetik 
taqsimotini ifodalovchi egri chiziqda aniq maksimum mavjud b o iib , u 
temperatura oshgan sari qisqa to iq in uzunliklar sohasiga siljiydi.
Bu sohada olib borilgan izlanishlar tufayli quyidagi kashf etilgan 
qonunlarga to ‘xtalib o ‘taylik.
Birinchi qonun Stefan-Bolsm an qonuni deb nomlanib, absolut 
qora jism ning t o i a nur chiqarish qobiliyatini temperaturaning to ‘rtinchi 
darajasiga proporsionalligini k o ‘rsatadi:
ET = o T \