Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

zbekistn Respublikasi 1992 yil 8 dekabrda e'lon qilgan birinchi demokratik
Konstitutsivasi 
ana shu qonun asoslari boMib xizmat qiladi. Uning 9 -bobi iqtisodiy 
va ijtimoiy huquqlami himoyalashga qaratilgan. Chunonchi, 37-moddasida “har bir 
shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, odilona mehnat sharoitlarida ishlash va 
qonunda krsatilgan tartibda 
ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir”, 38- 
moddasida “barcha yollariib ishlayotgan fuqarolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish 
vaqti va haq toManadigan mehnat ta’tilining muddati qonun bilan belgilanadi”, 39- 
moddasida “har kim qariganda, mehnat layoqatini yqotganda, shuningdek 
boquvchisidan mahmm boMganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda 
ijtimoiv ta'minot olish huquqiga ega”, 40-moddasida “har bir inson malakali tibbiy 
xizmatdan foydalanish huquqiga ega.” deb belgilangan.
Tashkilotlarda mehnat xavfsizligiga doir barcha qaror va hujjatlami tahlil 
qilish, kelgusi mehnat xavfsizligi darajasini koMarish, ish yuritishda texnika 
xavfsizligi mashg’ulot!arini o’tkazish, mehnat muhofazasi ishlarini tashkil etish, 
quv 
yurtlari 
qituvchilari, 
talabalari, 
xizrnatchi 
va 
ishchilari 
o’rtasida 
shikastlanishni oldini olish hamda davlat standarti masalalari talablariga rioya etish 
maqsadida “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida ” qonun (1993 yil 6 may) qabul 
qilingan. Fiu qonun asoslari mazmun jihatidan juda keng qamrovli blib, z 
tarkibida jamoa shartnomasi, mehnat shartnomasi, kadrlar tayyorlash va malakasini 
oshirish, mehnat intizomi, ayollar va bolalar mehnati, ijtimoiy himoya hamda boshqa 
masalalami mujassamlashtirgan.
“Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi qonun asosida ishlab chiqarishdagi 
inson sogMigi uchun zararli boMgan omillami bartaraf qilish, baxtsiz hodisalaming 
oldini olish va ish joylarining sanitariya-gigienik jihatdan qoiniqarli holatda blishi 
uchun barcha zarur chora-tadbirlami krish ma'suliyati ma'muriyat zimmasiga 
yuklatilganligi krsatib tilgan. Kasbiy zararliklar mavjud boMgan hududlarda 
mehnat qiladigan ishchilar uchun qisqartirilgan ish kuni, qshimcha dam olish 
kunlari joriy etilishi, /.ararli ish joylarida ishlaganlarga, ya'ni juda issiq haroratli, 
sovuq, zax va sogMiq uchun zararli sharoitda mehnat qilayotganlar uchun maxsus
44

---

ustama haq hamda himoya kiyimlari berilishi kzda tutiladi. Kasbiy kasalliklami 
oldini olish, ishchilaming sogMigini mustahkamlash maqsadida ulami o’matiIgan 
tartib asosida sut va parhez taomlar bilan ta'minlash tartibi joriy etilgan.
Ishlab chiqarish korxonalarida Mehnat kodeksi va mehnatni muhofaza qilish 
to’g’risidagi me'yorIami buzishda ayblangan rahbar shaxslar ma’muriy, moddiy va 
jinoiy javobgarlikka tortiladi. Ma'muriy javobgarlik-xodimga xayfsan berish, ishdan 
chetlashtirish, o ’rtaeha oylik ish haqining yigirma 
foizidan ortiq boMrnagan 
miqdorda jarima solish va mehnat shartnomasini bekor qilishdan iborat. Moddiy 
javobgarlik esa “Mehnatni muhofaza qilish to’g ’risida”gi qonunni buzgan shaxslami 
nazorat tashkilotlari tomonidan belgilangan miqdorda jarima toMashga yoki 
keltirilgan moddiy zarami qoplashga majbur qilishdan iborat. "Mehnatni muqofaza 
qilish to’qrisida”gi qonunni buzish baxtsizlik yoki oMimga sabab boMsa, aybdor 
shaxslar belgilangan tartibda jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Xotin-qizlar erkaklar bilan teng huquqli boMib, ular davlat, xjalik, madaniy 
va jamoat ishlarida faol qatnashish imkoni^atiga ega. 
_ ^
Mehnat Kodeksida xotin-qizlaming fiziologiyasi va onalikni himoya qilish 
hisobga olinib, ulaming mehnatini muhofaza qilish belgilangan. OgMr va organizm 
uchun zararli ishlarda ayollaming mehnat qilishiga yl qyilmaydi. Homilador 
ayollarga davlat tomonidan ish haqi toManadigan ta'til beriladi.
Yigit-qizlami ishga qabul qilishda ulaming xohishiga qarab, yilning istalgan 
vaqtida bir oylik mehnat ta'tili berilishi belgilangan. 0 ’smirlar fabrika, zavod kasaba 
qmitalari ruxsatisiz qshimcha ishlami bajarishga jalb qilinmaydi. Ular tibbiy 
ko’rikdan majburiy tkazib turiladi. Agar smirlar bajarayotgan yumushlari 
ulaming sogMigiga ta'sir qilayotgani sezilsa, u holda shifokor maslahati va tegishli 
hujjatga asosan boshqa ishga tkaziladi.
Hamma vazirliklar, birlashmalar va sanoat korxonalarida mehnat qonunlarining 
aniq bajarilishini Ozbekiston Respublikasi Prokuraturasi kuzatadi. Prokuratura 
umumiy nazorat tartibida tekshirish natijalaridan sanoat korxonalari rahbar 
xodimlarini xabardor qiladi va mehnat qilish qoidasi buzilshini tezda bartaraf etishni 
talab qiladi, rahbar xodimlarga ma'muriy chora krilishini talab qilib yuqori rahbar
45

---

xodimlarga murojaat etadi. Agar jinoyat sodir bo’lganligi aniqlansa, rahbar 
xodimlami jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Mehnat qonuniyatlari buzilmasligining umumiy nazoratini mehnatkashlar 
deputatlari kengashi va ulaming ijroiya komitetlari ham amalga oshiradi.