‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

- uyezd, pristav, soldat, volost, duma 
va 
sh.k.;
2) transport bilan bog‘liq tushunchalami anglatuvchi terminlar 
- poy-
ezd, vagon, vokzal, stansiya, depo 
va sh.k;
3) sanoat, tijorat va moliya tizimida q o ‘llanuvchi terminlar 
- zavod,
fabrika, vistavka, magazin, kredit 
va sh.k.;
4) madaniyat, fan, m aorif sohasi terinlari 
- gimnaziya, teatr, gazeta,
muzey, universitet, kafedra 
va sh.k.;
5) tibbiy terminlar -
gospital, lazaret, feldsher, doktor 
va sh.k.;
6) hujjat va mukofotlar nomlari 
— medal, pasport, orden, attestat, dip-
lom 
va sh.k.;
7) sudlov terminlari -
sud, sudya, zakon 
va sh.k.;
8) o ‘lchov birliklari nomi 
- pud, minuta, sajen 
va sh.k.;
9) harbiy terminlar -
general, korpus, konvoy, kapitan, levtenant,
polkovnik, mayor 
va sh.k.
Zikr etilgan o ‘zlashma terminlarning muayyan qismi keyinchalik ular 
anglatgan tushunchalam ing turmushdan chiqib ketishi bois iste’moldan
40

---

qoldi, b a’zilari o ‘zbek tili so ‘z xazinasida mavjud muqobillari bilan al- 
mashtirildi, salmoqli qismi esa o ‘zbek tili terminologiyasida faol q o ‘llan- 
ishda davom etdi.
Savol va topshiriqlar:
1 .Bitiktoshlar matnida qanday mavzuiy guruhlarga oid term inlar qayd 
etilgan?
2. Eski turkiy til terminologiyasining shakllanish manbalarini belgil- 
ang.
3. Eski o ‘zbek tili terminologiyasi rivojiga bois b o ‘lgan qanday 
omillami bilasiz?
4.XIX asrning ikkinchi yarmidan o ‘zbek terminologiyasi tizimi qan­
day manbalar hisobiga rivojlandi?
5.0 ‘zbek tili terminologiyasining shakllanishida o ‘z qatlamning o ‘mi 
xususida bahs yuriting.
6.Eski o ‘zbek adabiy tili terminologiyasining yasalish yo‘llariga e ’ti- 
bor qarating.
7.M o‘g ‘ulcha o ‘zlashmalar eski o ‘zbek tilining qaysi fan sohasida 
miqdoran aksariyatni tashkil qiladi?
8. Quyida “Gul-u Navruz” dostonidan olingan she’riy matndagi isti- 
lohlami toping va ulami izohlashda aqliy hujum usuliga murojaat qiling:
Qaravulga kelib edi Gul dzi,
Ham in kim bu cerikka ttisti kozi.
Cinab tapt'i ki sa rd a fi zabundur,
Нес is bilmas yaragsiz befunundur.
Cerigi butrasib tunqal yasaq yoq,
Qosunlar bosalib hec bas ayaq yoq.
Test
1. Runik bitiklar janr jihatdan nechta guruhga bo‘linadi?
A) yetti
B) besh
S) to ‘rt
D) olti
2. Qadimgi turkiy tilda “mis tanga” m a’nosini ifodalagan terminni 
aniqlang.
A )aqch a
41

---

В) birinj 
S) baqir 
D) dirham
3. Rabjat termini eski turkiy tilda qanday m a’noni ifodalagan?
A) joriyalardan olinadigan soliq
B) savdogarlardan olinadigan soliq 
S) qullardan olinadigan soliq
D) boylardan olinadigan soliq
4. Yatls tavaci's'i termini Alisher Navoiyning qaysi nasriy asarida aks 
etgan?
A) “M uhokamat ul-lug‘atayn”
B) “M ahbub ul-qulub”
S) “Tarixi muluki ajam”
D) “Tarixi anbiyo va hukamo”
5.Volost, duma, uyezd, pristav terminlari o ‘zbek tiliga qachon o ‘zlash- 
gan?
A) XIX asming 60-yillari
B) XIX asming 50-yillari
C) XIX asming 70-yillari
D) XX asr boshi
6. 0 ‘zbek terminologiyasi nechta manba asosida taraqqiy etdi?
A) ikki
B) to‘rt 
S) besh 
D) uch
7. Sajen o ‘zlashmasi qanday m a’noni anglatgan?
A )sudlov
B) fan-ta’lim
S) qishloq xo ‘jaligi 
D) oTchov birligi
42

---