Ш аҳар атрофидаги пассаж ирлар обороти шаҳар ҳудуди-
га ёндош аҳоли яш аш пунктлари характери (иш чи ва дала
п осёлкалари, ж ам оа хўж аликлари, уларда яш овчи л ар м и к
дори), шаҳарда жойлашган ишлаб-чиқариш корхоналари, сав
до таш ки лотлари , бозор ва б ош қа м аданий ва маъмурий
таш ки лотларгача бўлган м асоф а ҳамда мавсумий ўзгариш -
лар билан богликдир.
Ш аҳар атрофи аҳолиси қ и ш л о қ в а ишчи посёлкш!арида-
ги доим ий яш овчилар ҳамда уларга дам олиш учун келган
вақтинча яш овчиларга бўлинади. Ш унга кўра, шаҳар атро
фидаги пассаж ирлар оқими доим ий яш овчилар учун барқа-
рор характерга эга бўлса, вақтинча яш овчи аҳоли учун ўзга-
рувчан бўлади. К ейинги йилларда шаҳар атрофи аҳолиси
шаҳарда яш овчи, ам м о қиш локда
ер ни ижарага олиб, дала
меҳнатини бажарувчилар ҳисобига анчагина кўпайган.
Қ и ш л о қ жойларда доим ий яшовчи аҳолига хос пассажир
лар оқими сутка соатлари ичида анчагина нотекисдир; вақ-
тинча қиш лоқжойларга келувчилар эса бу нотекисликни янада
кучайтиради ва байрам олди кечки соатларда, бай рам ва каф
тан инг биринчи кунлари эрталабки соатлардаги ҳаракатда
“таш иш чўққи” лари ҳосил бул иш ига сабабчи бўлади.
К ўрсатилган хусусиятларга кўра п ассаж и рлар о қ и м и -
н и н г ўзгариб туриш и ш аҳар атроф и д а и ш ловчи автобус
лар со н и н и мавсум га, ҳаф та кунлари ва сутка соатлари га
қараб ўзгарти ри ш н и Тсшаб этади. Ш уни н г учун ҳам кара-
кат ф а ф и к л а р и тузиш да ю қори д а
келти ри лган хусусият-
лар кисобга о л и н и ш и зарур.
Ш аҳар атроф и автобус м а р ш рутл ар и н и н г сўнгги б е к а
ти ш акар атроф идаги б и рор аколи пункти (п осёлка) м ар
казита я қ и н р о қ ж ой да, и кки н чи сўнгги бекати эса ш акар
пассаж и р м арш рутлари тар м о ғи н и н г каттар о қ пункти а т
роф ида ёки ш акар ж ам оат тр ан сп о р ти н и н г б и рор тури
билан шакарга ки равери ш да туташ ган бўлиш и лозим . Ш а
кар атроф и махсус автобус м арш рутлари ш акардаги бирор
катта савдо м аркази ва декқон б озорига туташ ган бўлиш и
лозим. Ш акар атрофи автобус марш рутларидан ш акар КУДУ-
ди ичидаги қатновлард а ф ой дал ан масли к м ақсадида, ш а-
кардан чиқувчи б и ри н чи бекатдан бош лаб м арш рутн и т а
ри ф участкалари га бўлинади.
Ш акар атроф и м арш рутларидаги п ерегон лар, ю қори -
да ай ти лган и д ек, қ и ш л о қ аколи п унктлари ёки посёлка
220
м арказлариаро масофада белгиланади. Ш аҳар атроф и авто
бус марш рутларидаги пассаж ирлар алмаш уви нисбатан к и
ч и к (1,3 -2 ,0 , ш аҳардаги таш и ш лар д а эса 3-8 атр о ф и д а)л и -
гини ҳисобга олиб, магистрал ҳаракатдан узокдаги
марш рут
б екатларин и пассаж и рлар талабига б и н о ан белгилаш м а қ -
садга мувофикдир.
Қ и ш л о қ (п о сё л к а)н и н г д о и м и й аҳолиси учун автобус
си ги м и дан ф ой дал ан и ш к о э ф ф и ц и е н ти йил бўйи б арқа-
рор характерга эга бўлса ҳам , бу кўрсатгич сутка соатлари
ичида ан ч аги н а ўзгариб туради.
Автобус ҳаракати н ин г алоқа ва эксп луатац и он тезлиги
шаҳар атрофи маршрутларида шаҳарлардагига нисбатан анча
катта бўлади. Йўл ш ароитлари қулай бўлган ж ойларда ав
тобус ҳаракати н ин г эксп луатац и он тезлиги ун и н г техник
тезлигига яқин лаш ади. Л екин шуни ҳам э сл атм о қ л о зи м -
ки, шаҳар атрофи м арш рутларининг турли участкаларидаги
ҳаракат тезликлари ҳам турличадир. Ш аҳар м арш рутлари
даги тезли клар йўл ҳаракат қоидасига
б и н оан чекланган
бўлади, қ и ш л о қ а ҳ о л и яш аш ж ойларида аҳолига нисбатан
ҳаракат хавф сизлиги талабига б и н о ан , йўл ёқаси да қури-
лиш бўлмаган ж ойларда эса ф ақ ат ҳаракат хавф сизлиги
қоидасига бин оан чекланган бўлади. Ҳ аракат тезликлари
ўргасидаги бундай ф арк дар,
автобус обороти тезлигига,
ҳаракат ф а ф и г и ва ж адвалига таъсир этиб, а й н и м арш рут
даги пассаж ирлар о қи м и н и ўзлаш тириш учун зарур бўлган
автобуслар сон и да акс этади.
Ш аҳар атроф ида пассаж ирлар таш и ш н и таш кил этиш да
п ассаж и рларн и н г багаж лари н и та ш и ш н и н г аҳам ияти ҳам
каттадир. А й н и қ са, бу дала ҳовлида дам олиб келувчи вақ-
ти н ч ал и к пассаж ирларга (дам олувчиларга ва ерн и и ж ар а
га олувчиларга) теги ш ли ди р.
Ш аҳар атроф и автобус м арш рутлари ни н г сўнгги тўхтов
ж ойлари пассаж ирларга хизм ат кўрсатиш , ҳаракатн и б о ш -
қариш ва назоратга ол и ш , автобусларга т ех н и к хизм ат
кўрсатиш ҳамда автобус б ри гад алар и н и н г дам
олиш и учун
махсус хона ва ж иҳозларга эга бўлиш и лози м .
Ш аҳарлараро пассаж ирларни т аш иш
Ш аҳарлар ва аҳоли п унктлари ўртасида ҳамда ш аҳар
ва аҳоли п унктлари ни тем и р йўл тр ан сп о р ти бекатлари,
221
аэроп ортлар билан мунтазам равиш да пассаж и рлар алоқа-
си н и ўрнатиш учун ш аҳарлараро пассаж ирлар таш иш авто
бус м арш рутлари таш ки л эти лад и . Ш аҳарлараро автобус
ларда пассажирларни таш иш даги пассаж ирлар оқим и йуна
лиш ва м авсумлар бўйи ча б арқарор характерга эга. М арш
рутдаги перегонлар катта м асоф али, ҳаракат тезлиги юқори,
ҳаракатни ж адваллар бўйича сутка давом ида бетўхтов т а ш
кил этиш и м кон и мавжуд.
Ш аҳарлараро автобусларда пассаж ирлар таш иш ни таш
кил этиш учун маълум микдордаги пассаж и рлар оқи м и
мавжуд бўлиш и лозим .
Ш аҳарлараро автобус а л о қ а л а р и н и п г м устақи ллиги ,
уларни тран сп ортн и н г б о ш қ а турларидан аж ратиб қўйм ай-
ди. Автобус марш рутларини бирлаш ган умумий тран сп орт
тарм оғига ки ри тиш ам алда аралаш тр ан сп орт турларидан,
масалан, тем ир йўл-автом обиль транспорти ёки ҳаво транс-
п орти-автом обиль алоқалари ни таш кил этиш ва улар и ш и
ни м увоф и кд аш ти ри ш га асос бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
