«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
2.Tabiiy qatron 
Tabiiy qatron o‘simlik va biogen birikmalaridan tashkil topgan organik 
moddadir. Tropik o‘simliklarda tabiiy qatron ko‘p bo‘ladi. U past haroratda amorf 
holatda bo‘lib, qizdirilganda avvaliga yumshab, plastik so‘ngra esa suyuq holatga 
o‘tadi. Elektr texnikada ishlatiladigan tabiiy qatron suvda erimaydi, ammo spirtda, 
efirda va o‘zi bilan kimyoviy tabiati bir xil bo‘lgan organik erituvchilarda yaxshi 
eriydi. Hosil bo‘lgan eritma quritilganda yupqa parda hosil bo‘ladi. Tabiiy qatron 
yopishqoq bo‘lib, suyuq holatdan qattiq holatga o‘tishida jism yuzasiga 
mustahkam yopishadi. Bu material kompaund, plastik massa, sun‘iy yoki tabiiy 
tolasimon materiallarining tarkibiy qismi bo‘lib xizmat qiladi. 
199
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 
115-118 bet]

---

Shellak – tropik daraxt qumursqalari (gummilak) mahsuli. Shellak 
tangasimon ko‘rinishli, rangli (och sariqdan qo‘ng‘ir tusgacha), spirt, aseton va 
efirda yaxshi eriydi. U eritilgan holatda kanifol, kopol, gliftal, bitum va novalak 
bilan yaxshi birikadi. Shellakning zichligi 1000 – 1040 kg/m
3
, chiziqli kengayish 
koeffitsienti 4,4∙10
-4
… 9∙10
-5
ga teng. Uning dielektrik xossalari quyidagicha:

r
=3,5; tg

= 0,01; 

= 10
13
-10
14
Om∙m; E
t
=20-30 MV/m.
200
 
Shellakdan qoplovchi 
yoki yelimlovchi loklar tayyorlanib, ko‘pincha, undan elektr asboblarining 
qismlarini loklashda foydalaniladi 
Kanifol – to‘q sariq rangli mo‘rt modda bo‘lib, daraxt yelimidan ajratib 
olinadi. Kanifol spirt, benzin, benzol, skipidar, aseton, neft va o‘simlik moylarida 
osongina eriydi, suvda esa mutlaqo erimaydi. Uning dielektrik xossalari 
quyidagicha: 

r
= 2,8; tg

= 0,003; 

= 10
13 
– 10
14
Om∙m; E
t
= 10-15 MV/m.
201
Elektr izolyatsiyasida kanifol lok va kompaund tayyorlashda, qatron tarkibida 
va yuqori kuchlanishli kabellar uchun neft moyiga qo‘shimcha sifatida ishlatiladi. 
Qahrabo – och sariq – qo‘ng‘ir tusli o‘simlik maxsulidir. Qahraboning 
zichligi 1050 – 1096 kg/m
3
, yumshash harorati 175 – 200 
0
C. Uning dielektrik 
xossalari: 

r
2,8; tg

= 0,001; 

= 19
15
Om∙m; 

= 19
15
Om∙m. Bu qatron skipidar,
benzin va moylarda yaxshi eriydi. Qahrabo qimmat bo‘lganligi sababli, undan 
faqat maxsus o‘lchov asboblarida va katta qarshiliklar ishlab chiqarishda 
foydalaniladi. 
1-
jadval