«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Adabiyotlar 
1. T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil 
edition. USA, 2009. 99-107 bet 
16-МA’RUZA 
DIELEKRTIK MATERIALLAR 
 
Reja: 
1.
 
Suyuq holatdagi dielektriklar. 
2.
 
Suyuq sintetik dielektriklar
.
 
 
1. Suyuq holatdagi dielektriklar. 
Elektr texnikaga oid konstruksiya va uskunalarni ishlatish sharoitlardan kelib 
chiqib, suyuq dielektriklarga yuqori elektr musahkamlik va solishtirma hajmiy 
qarshilik, kichik miqdorli dielektrik singdiruvchanlik, elektr va issiqlik 
maydonlariga bo‘lgan bardoshlilik, ish mobaynida xossalarining barqarorligi, 
183
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 106-107 bet.] 

---

yong‘inga bardoshlilik kabi talablar qo‘yiladi. Neft mahsulotidan olinadigan 
transformator moyi elektr texnikada eng ko‘p ishlatiladigan suyuq dielektriklardan 
hisoblanib, u quvvatli transformatorlarda, asosan, elektr izolyatsiyasi va sovitkich 
vazifasini bajaradi. Transformatorga transformator moyi quyilganda simlarga 
qoplangan izolyatsiya qoglamasidagi havo bo‘shliqlari moy bilan to‘ladi. Natijada 
transformatorning elektr izolyatsiyasi mustahkamligi ortib, elektr kuchlanishi 
ta‘siridagi chulg‘amlardan va po‘lat o‘zakdan ajralayotgan issiqlik tashqi muhitga 
moy orqali yaxshi tarqatiladi
184
. 
Bunda transformatorning quvvati birmuncha ortadi. 
Neftdan olinadigan transformator moyi parafin, naftalin, aromatik 
uglevodorod kabi murakkab birikmalardan tashkil topgan bo‘lib, uning tarkibida 
oltingugurt, kislorod va azot kabi qo‘shimchalar ham bo‘ladi. 
Moydagi zararli qo‘shimchalar neftni qayta ishla orqali bartaraf etiladi. 
Transformatorning moyini tozalash kislota yordamida, selektiv yoki adsorbsiya 
kabi usullar orqali amalga oshiriladi. Bu moyning rangi och sariq bo‘lib, zichligi 
861-895 kg/m
3
, qotish harorati -45
0
C, chaqnash (alangalanish) harorati 135-140
0
C , 
nur sindirish koeffitsienti 1,47-1,49, kinematik qovushqoqligi (17,6

26,6) 10
-6
m
2
/s 
va sirt taranglik kuchi 40-45 kN/m. Transformator moyi yonuvchan suyuqlik 
bo‘lgani sababli, uni ishlatish mobaynida texnika xavfsizligiga amal qilinishi 
shart. Bu suyuqlikning dielektrik singdiruvchanligi 2,2-2,3, dielektrik isrof 
burchagining tangensi 0,001-0,02 ga teng. 
Transformator moyi tarkibidagi juda kam (0,05%) miqdordagi suv ham uning 
elektr mustahkamligini keskin (5-10 barobar) tushirib yuboradi. Bu asosan, 
suvning dielektrik singdiruvchanligi katta (e
r
≈81) va solishtirma hajmiy 
qarshiligining kichikligi (p ≈10
3

10
4
Om∙m) bilan tushuntiriladi. Moy tarkibidagi 
mexanik qo‘shimchalar (tola, zarracha va h.k.), ham suyuqlikning elektr 
184
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 107-109 bet.] 

---

mustahkamligini pasaytiradi. Transformator moyi mazkur qo‘shimchalardan 
tozalanib, so‘ngra quritilsa, u o‘zining asl elektr mustahkamligini qayta tiklaydi
185
. 
6-jadvalda 
transformator 
moyining 
kuchlanishga 
nisbatan 
elektr 
mustahkamligi keltirilgan. Elektr uskunalarida ishlatilayotgan transformator 
moyiga kuchli elektr maydoni, issiqlik, kislorod va oksidlovchi moddalar ta‘sir 
etishi natijasida uning eskirishi kuzatiladi.
186
6- 
jadval