«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

O’z-o’zidan (spontan) qutblanish 
O’z-o’zidan (spontan) qutblanish
 
(C
o’ 
, q
0’ 
, r
0’
)
segnetoelektriklarga xos 
bo‘lib, birinchi bor u segnet tuzi (KnaC
4
H
4
O
6
∙ 4H
2
O) da kuzatiladi. Tashqi 
maydon bo‘lmaganda segnetoelektrikning ma‘lum qismida dipollar o‘z-o‘zidan 
bir-biriga nisbatan moslashib, aniq yo‘nalish oladi. O‘z-o‘zidan qutblanuvchi 
moddalarning alohida sohalarida (domenlarida) elektr momenti yo‘nalishi turlicha 
bo‘ladi. Tashqi maydon ta‘sirida domenlarning elektr momenti maydon tomon 
yo‘naladi va shu sababli kuchli qutblanish sodir bo‘ladi. Segnetoelektrikning 
dielektrik singdiruvchanligi juda ham yuqori (500-20000) bo‘lib, u maydon 
kuchlanganligi va haroratga uzviy ravishda bog‘liqdir
41
.
Dielektrik gisterezis segnetoelektrikning xarakterli xususiyatlaridan biridir. 
Kyuri nuqtasi bilan bog‘liq harorat qiymatlarida domenli qutblanish kuzatiladi va u 
elektr maydoni kuchlanganligida nochiziqli bog‘lanishga ega bo‘ladi. Tashqi 
maydon kuchlanganligining ma‘lum qiymatidan boshlab to‘yinish ro‘y berib, 
qutblanish o‘zgarmay qoladi, aksincha, maydon ta‘siri pasaytirilganda va u 
ordinata o‘qini kesib, nolga teng bo‘lganda jism qutblanishi ma‘lum qiymatgacha 
pasayadi. Shuning uchun ham o‘z-o‘zidan qutblanish jarayonida dielektrikning 
singdiruvchanligi elektr maydon kuchlanganligiga bog‘liq bo‘ladi
42
. 
Dielektrik singdiruvchanlikning haroratga bog‘liqligida kuzatiladigan yuqori 
qiymat Kyuri harorati yoki 
Kyuri nuqtasi 
deyiladi.
 
Ana shu maqbul haroratda 
yuqori singdiruvchanlikka erishiladi, bunda jismda struktura o‘zgarishi sodir 
bo‘ladi. Bu nuqtadan yuqori haroratda material o‘zining segnetoelektriklik 
41
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (19-20 bet)] 
42
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (20-21 bet)] 

---

xususiyatini, ya‘ni 

r
qiymatining elektr yoki magnit maydoniga bo‘lgan 
bog‘liqligini domenlar to‘plamining joyi o‘zgarishi hisobiga segnetoelektriklarda 
elektr eskirishi kuzatiladi va 

r 
qiymatining keskin o‘zgarishi Kyuri haroratida 
sodir bo‘ladi. Agar segnetoelektrik Kyuri nuqtasigacha qizitilib, so‘ngra keskin 
sovitilsa, uning dielektrik singdiruvchanligi o‘zining asl qiymatiga qaytadi. 
Dielektrik singdiruvchanlikni tiklash, segnetoelektrikka yuqori kuchlanishli elektr 
maydoni ta‘sir ettirilib ham amalga oshiriladi. 
Gazlarning molekulalari orasidagi masofa nisbatan katta bo‘lganligi sababli, 
ularning zichligi kichik bo‘ladi. Shuning uchun barcha gazlarning dielektrik 
singdiruvchanligi qiymati birga yaqin bo‘ladi. Gaz molekulasining radiusi 
(r
m
)
qancha katta bo‘lsa, 

r
qiymati shuncha yuqori bo‘ladi. Gazning hajm birligidagi 
molekulalar soni uning harorat va bosimiga bog‘liq bo‘ladi. Molekulalar sonining 
o‘zgarishiga qarab, gazning 

r
qiymati ham o‘zgaradi. Gazda 

r
qiymati havo 
namligiga ham bog‘liq bo‘ladi. 
43