Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №10 (том 1)

 Masalan: 
1.
Kech farzand koʻrish yaʼni otaning yoshi ancha katta boʻlsa;0 
2.
Oilada autist bolalar boʻlsa; 
3.
Koʻp farzandli oilalarda tugʻilajak farzand (masalan 7-8 farzandlar); 
4.
Bolalar serebral paralichi (shollik); 
Bundan tashqari bir qancha kasalliklar ham autizmga olib kelishi mumkin. Eshitish 
qobiliyati yoʻqligi, eʼtiborning kamlik sindromi, baʼzi xromosom kasalliklar (Retta 
sindromi), gapirish qobiliyati yoʻqligi. 
Autizm belgilari 
Autizm bolalarda ularning yoshiga, kasallik darajasiga qarab 4 xil koʻrinishda keladi: 
Ijtimoiy qoloqlik; 
Muloqotda oʻz-oʻzi bilan gaplashish, har xil qoʻl harakatlari qilish; 
Umumiy belgilarning erta boshlanishi. 
3 oylikdan 2 yoshgacha boʻlgan bolalarda quyidagi belgilar koʻzga tashlanishi 
mumkin: 
Bolaning onasiga beeʼtiborlikligi (kulish, jismoniy harakatlar, ovoz chiqarishlar); 
Bolaning “tayyorgarlik” holati yoʻqligi yaʼni uni koʻtarishga uringanda qoʻllarini 
choʻzmasligi, tizzalarida turishga harakat qilmasligi, emishdan butunlay toʻxtashligi; 

---

31 
Jamoa bilan oʻynashni istamaslik, ota-ona va boshqalar bilan oʻynaganda injiqlik 
qilish, yolgʻiz holda oʻynashni xohlash; 
Sezuvchanlikning oshib ketishi ovoz, yorugʻlikka boʻlgan. Bundan tashqari qoʻrqitish, 
baqiriq, argʻimchoq uchish kabi oʻyinlar paytida injiqliklar qilish; 
Gapirish qobiliyatining sustayishi, hatto mutizm holatigacha. Exolaliyalar, yaʼni 
soʻzlarni takrorlash, ota-onadan eshitgan iboralarni qayta-qayta aytib yurish yoki 
multfilmda eshitgan soʻzlarni doimo aytib yurish, bu Asperger sindromi deyiladi; 
Tanlab ovqat yeyish, ishtaha sustligi, uyquning yomonlashuvi; 
Buyruqlarni bajarmaslik, buyumlarni koʻrsatsa qaramaslik, oʻzining ismiga eʼtibor 
bermaslik; 
Belgilangan tartibga qatʼiy rioya qilishi, yaʼni bir vaqtda uygʻonishi, buyumlarni bir 
joyda saqlash, jismlar shakliga qarab saralash va shu kabilar; 
2 yoshdan 11 yoshgacha boʻlgan autist bolalarda quyidagi belgilar qoʻshilishi 
mumkin: 
Soʻzlashish qobiliyatining yaqqol buzilishi kattalar kabi iboralar ishlatib gapirish, bir 
xil soʻzlarni takrorlab yurish, dialogga kirishmaslik; 
Xavflardan qoʻrqmaslik: balandlik, avtotrassa, hayvonlardan qoʻrqmaslik, lekin oddiy 
buyumlardan qoʻrqish, masalan qaynab turgan choynak, elektr yoqgich va shu 
kabilar; 
Harakatlardagi takrorlar aylanib turish, tebranib turish, imo-ishoralarning 
takrorlanishi; 
Jahldorlik, kulgi, vahimaning oʻz-oʻzidan paydo boʻlishi; 
Baʼzi bir gʻayritabiiy holatlarga eʼtibor qaratish, masalan eslab qolish qiyin boʻlgan 
sonlarni eslab qolish, qoʻshiqlar soʻzlarini esda saqlash, oʻqib boʻlmaydigan yozuvlar 
yozish; 
Oʻsmirlik autizmida belgilarga autistning gormonal oʻzgarishlari ham qoʻshiladi. 
Diagnozni faqatgina belgilarga asoslanib, psixiatr shifokor qoʻyadi. Koʻpchilik autist 
bolalar adabiyotlarda keltirilgan autizm belgilariga mos kelmasligi mumkin. Baʼzi 
hollarda autist bolalar insonlar bilan muloqotga ham kirishishlari mumkin, bu esa 
diagnoz qoʻyishda qiyinchiliklar tugʻdiradi. 

---

32