К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

меҳнат потенциалидан 
унумли фойдаланишга 
боғлиқ. Меҳнат потенциали эса бугунги инновацион иқисодиётни 
замонавийлаштириш жараёнларида муҳим салмоққа эга бўлиб, унинг 
аҳамиятини микро, мезо ва макро даражаларда кўриш мумкин. 
Меҳнат потенциалининг 
микро даражадаги аҳамияти 
уларнинг 
корхона, ташкилот ва муассасалар фаолиятидаги ўрни ҳамда ишлаб 
чиқаришдаги иштироки билан белгиланади. Маълумки, меҳнат 
потенциали ишлаб чиқаришнинг асосий омили бўлиб, бошқа ресурсларга 
нисбатан ўзига хос хусусиятларга эга. Чунки ишлаб чиқаришни юзага 
келтирувчи ресурслар (ер, капитал маблағ, ишлаб чиқариш воситалари, 
хом ашё) бевосита меҳнат омили орқали бошқарилади. 
Шу боис қайси корхонада инсон омилига устувор аҳамият берилиб, 
ундан унумли фойдаланилсагина иқтисодий самарадорликка эришилади. 
Япония, АҚШ, Германия, Италия, Россия каби давлатларнинг дунёга 
машҳур етакчи компания ва фирмалари ҳам айнан персонал хизмати ҳамда 
меҳнати орқали юқори даромад ва мавқега эришган. 
Ҳудудлар ва минтақалар иқтисодиётида меҳнат потенциалининг роли 
унинг мезодаражадаги аҳамиятини кўрсатади. Мамлакатнинг қайси худудида 
меҳнат потенциали юқори кўрсаткичга эга бўлса, у ерда ишлаб чиқариш ва 
саноат тармоқлари, ижтимоий-иқтисодий инфратузилма, коммуникацион 
ривожланади. Шунингдек, мазкур минтақаларда яратилган ялпи худудий 
маҳсулот (ЯХМ) ҳажми мамлакат ялпи ички маҳсулотида (ЯИМ) юқори 
улушга эга бўлади. Бундан ташқари, урбанизация даражаси ҳам айнан меҳнат 
потенциали омили билан чамбарчас боғлиқдир. Чунки айнан аҳоли ва ишчи 
кучининг ҳудудий ҳаракатланиши урбанизацияни келтириб чиқаради. Демак, 
бу кўрсаткичлар ҳудуднинг мамлакат иқтисодиётидаги ўрнини ҳам белгилаб 
беради. 
Меҳнат потенциалининг макро аҳамияти унинг мамлакат ялпи 
иқтисодиётидаги ўрни ва асосий бойлик сифатида эътироф этилиши билан 
асосланади. Жамиятдаги барча ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг 
асосини меҳнат ташкил этади. Айнан у орқалигина мамлакатда моддий ва 
номоддий неъматлар, миллий, маданий, маънавий бойликлар яратилади. 
Мазкур меҳнатнинг субъекти эса бевосита инсон, яъни меҳнат 
потенциалидир. Шу боис миллий иқтисодиёт фанида миллий бойликка 
қуйидагича таъриф берилган: миллий бойлик - жамият ихтиёридаги меҳнат 
билан яратилган ва жамғарилган моддий неъматлар мужассамидир. 

---

209 
Миллий бойлик таркибига бошқа ресурслар билан бирга меҳнат 
потенциали, ишловчи аҳолинингзамон талабига жавоб берадиган ишлаб 
чиқариш тажрибаси, илмий-техника ҳамда тадбиркорлик бўйича 
инновацион билим ва кўникмалари ҳам киради. Демак, меҳнат 
потенциалига нафақат ишлаб чиқариш омили сифатида, балки, би- ринчи 
навбатда, мамлакат қудрати (миллий бойлиги) сифатида қараш мақсадга 
мувофиқдир. 
Мамлакатнинг иқтисодий қудрати ва салоҳиятини белгилашда 
меҳнат потенциалининг аҳамияти табиий, моддий ва ишлаб чиқариш 
ресурсларидан кўра юқорироқдир. Чунки табиий ва моддий ресурслардан 
фойдаланиш, сафарбар этиш ва бошқаришни айнан у амалга оширади. 
Демак, мамлакат меҳнат потенциалининг ўзи миллий бойлик саналиши 
билан бирга, ушбу бойликнинг бошқарувчиси ва фойдаланувчиси ҳамдир. 
Агар бирор давлатда табиий ресурслар етарли бўлсада, бироқ уларни 
бошқарадиган замонавий билимлар билан қуролланган меҳнат потенциали 
бўлмаса, яъни меҳнат ресурслари потенциал даражага етмаган ёкн уларнинг 
касб-маҳоратлари, тажрибалари ва сифат кўрсаткичлари паст бўлса, у ҳолда 
иқтисодий ўсиш кузатилмайди. Аксинча, табиий ресурслари етарли 
бўлмаган, бироқ “рақамли иқтисодиёт”га таянган юқори салоҳиятли меҳнат 
потенциалига эга давлат ундан унумли фойдаланиш, самарали сафарбар 
этиш орқали ўз ҳудудида иқтисодий тараққиётни таъминлаши мум- кин. 
Жумладан, табиий бойлик заҳиралари жуда кам бўлган ёки уларга деярли 
эга бўлмаган Япония, Германия, Франция, Италия, Швейцария, Финляндия, 
Швеция, Дания, Корея, Сингапур, Малайзия каби мамлакатлар бугунги 
кунда дунёнинг энг ривожланган давлатларй сирасига киради. Мазкур 
давлатлар ўзларида мавжуд меҳнат потенциалидан самарали фойдаланиш ва 
сафарбар этиш ҳисобига ҳамда бу борада тўғри олиб борилган кучли сиёсат 
натижасида юқори тараққиётга эришган. 
Демак, меҳнат потенциалининг барча даражадаги аҳамияти уни 
тадқиқ этишнинг ҳам илмий, ҳам иқтисодий долзарблигини белгилаб 
беради.