16-mavzu. Iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar reja

Aholi daromadining iste’molga sarflanadigan ulushi iste’molga o‘rtacha moyillik 
(IO‘M) deyiladi va quyidagicha aniqlanadi: 
 
Y
С
хажми
даромад
Соф
хажми
сарфлари
Истеъмол
М
У
И



. 
Aholi daromadining jamg‘armaga ketadigan ulushi esa jamg‘armaga o‘rtacha 
moyillik (JO‘M) deyiladi: 
Y
S
хажми
даромад
Соф
хажми
Жамгарма
М
У
Ж



. 
Bizning misolimizda (3-jadval) yillar davomida daromad hajmi oshib borishi bilan IO‘M 
pasayib, JO‘M esa o‘sib bormoqda. Shunisi ahamiyatliki, iste’molga va jamg‘armaga o‘rtacha 
moyillik ko‘rsatkichlari iste’mol va jamg‘armaning daromaddagi ulushini anglatar ekan, ulardan 
birining qandaydir miqdorga o‘zgarishi boshqa birining ham teskari yo‘nalishda xuddi shunday 
miqdorga o‘zgarishiga olib keladi. Qisqacha aytganda, bo‘ladi.
Shuningdek, iste’mol yoki jamg‘armaga keyingi qo‘shilgan moyillik ko‘rsatkichi ham 
ahamiyatlidir. Bu ko‘rsatkich iste’molchi daromadining navbatdagi o‘zgarishi uning iste’mol va 
jamg‘armaga nisbatan munosabati qanday o‘zgarishini aks ettiradi.
Daromad hajmining 
o‘zgarishi natijasida iste’mol sarflari hajmining o‘zgarishi darajasi iste’molga keyingi 
qo‘shilgan moyillik (IQM) deyiladi,
yoki

узгариш
и
даромаддаг
Соф
узгариш
ги
Истеъмолда
ИКМ

.
Daromad hajmining o‘zgarishi natijasida jamg‘arma hajmining o‘zgarishi darajasi 
jamg‘armaga keyingi qo‘shilgan moyillik (JQM) deyiladi
, ya’ni:
Y
S
узгариш
и
даромаддаг
Соф
узгариш
ги
Жамгармада
ЖКМ




. 
Demak, sof daromadning o‘sgan qismi ham yo iste’molga, yoki jamg‘armaga sarflanadi. 
Bu sarflangan qismlar o‘rtasidagi nisbat o‘zgargan taqdirda ham ularning umumiy yig‘indisi 1ga 
teng bo‘ladi, ya’ni:

---

.
0
,
1






Y
S
Y
C
 
 
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, tadbirkorlik faoliyatining samarali amalga oshishida 
jamg‘arish jarayonlarining ahamiyati beqiyosdir. Shunga ko‘ra, jamg‘arishning mohiyati, uning 
omillari va samaradorligi ko‘rsatkichlarini alohida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi.