Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Soraw hám tapsırmalar
1. Shayır Máten Seytniyazovtıń qanday poeziyalıq toplamları basılıp shıqtı?
2. Shayır «Men bir jolawshıman» qosıǵında qanday pikirlerdi keltirgen?
3. Qosıqtaǵı «Jolı tawsılǵanın heshkim qálemes, Hárkim óz ómirinde baxtın 
sınawshı», degen qatarlarda neni túsindińiz?
4. «Haqıyqatlıq qayda bolsa» qosıǵında shayır ómirden alǵan túsiniklerin oqıw-
shılar menen qalay bólisedi?
5. «Ámiw menen sırlasıw» qosıǵında shayır Ámiw menen qalay sırlasadı?
6. Ámiwdárya haqqında jazılǵan basqa shayırlardıń qanday qosıqların bilesiz?
SHÀWDÍRBÀY SÅYITÎV 
(1937 — 1996)
Ómiri hám dóråtiwshiligi. 
Bålgili shàyır hám 
jàzıwshı Sh. Såyitîv 1937-jılı 16-màrttà Túrkmån-
stànnıń Gónå Úrgånish ràyînındàǵı «Såyit shúr-
tåniń qàlàsı» dågån jårdå tuwılǵàn. Sh. Såyitîvtıń 
1942-jılı shàńàràq àǵzàlàrı Nókiskå kóship kålådi 
hám ol M. Gîrkiy àtındàǵı måktåptå oqıydı. 
1955-jılı ortà måktåpti tàbıslı pitkårgånnån sîń 
1957 — 1967-jıllàrı 
«Qàràqàlpàqstàn» 
bàspàsındà 
rådàktîr, 1967 — 1972-jıllàrı «Ámiwdáryà» jurnà-
lındà, 1972 — 1974-jıllàrı tålåvidåniå hám ràdiî-
åsittiriw kîmitåtindå rådàktîr wàzıypàlàrın àtqàrdı. 
Ol Jàzıwshılàr àwqàmındà islåp júrip, 1985-jılı 
Bårdàq àtındàǵı Qàràqàlpàq mámlåkåtlik univårsitåtiniń qàràqàlpàq tili 
hám ádåbiyàtı qánigåligin pitkårip shıǵàdı. 
Sh. Såyitîv ómiriniń àqırınà shåkåm «Qàràqàlpàqstàn» bàspàsındà 
bólim bàslıǵı wàzıypàsındà islådi. Dóråtiwshilik jîlın pîeziyàdàn bàslà-

---

150
ǵàn Sh. Såyitîv 60-jıllàrdıń bàsındà bàlàlàrǵà àrnàp «Úshpålåk» (1964) 
dåp àtàlǵàn qîsıqlàr tîplàmı månån kirip kåldi. Sîńınàn shàyırdıń 
«Sîqpàǵım måniń qàydàsàń» (1966), «Tàwlàrdàn sàzà» (1970), «Jîl-
làr» (1982) pîeziyàlıq tîplàmlàrı månån bir qàtàrdà «Kóp edi kåtkån 
tırnàlàr» hám «Qàshqın» (1969) sıyàqlı dáslåpki pîvåstlåri hám «Íǵbàl 
sîqpàqlàrı» (1975) dåp àtàlǵàn birinshi rîmànı bàsılıp shıqtı. Pîeziyà 
jànrı månån prîzàdà tåńnån qálåm tårbåtken jàzıwshı endi iri kólåmli 
shıǵàrmàlàr dóråtiwgå qîl urdı. «Isinå qîsıp tigilsin» pîvåsti månån 
«Shıràshılàr» (1986) rîmànı hám tórt kitàptàn ibàràt «Õàlqàbàd» tåtrà-
lîgiyàsı (1978 — 1990) månån «Jàmàn shıǵànàqtàǵı Àqtubà» (1992) rî-
mànlàrı izli-izinån bàsılıp shıqtı. 
Sh. Såyitîv kórkåm àwdàrmà sàlàsındà bàtıs hám shıǵıs ádåbiyàtınıń 
bålgili sóz shåbårlåri Hàfız, Fårdàwsiy, Nàwàyı, Pushkin, Lårmîntîv, 
L.Tîlstîy, Kîrîlånkî, Nåkràsîv, Màqtımqulı, Àbày, S. Àyniy, À. Mátjàn-
nıń pîeziyàlıq hám prîzàlıq shıǵàrmàlàrın qàràqàlpàq tilinå àwdàrdı. 
Óz gåzågindå shàyır-jàzıwshınıń kórkåm shıǵàrmàlàrı dà tuwısqàn qàzàq, 
ózbåk, rus tillårindå bàsılıp shıqtı. Sh. Såyitîv dóråtiwshilik islårindå 
qàràqàlpàq àwızåki ádåbiyàtı, klàssikàlıq ádåbiyàtı månån jàzbà ádå-
biyàtın qàlà bårså bàtıstıń hám shıǵıstıń ullı sóz shåbårlåriniń shıǵàr-
màlàrın qunt pånån úyrånådi. Bul álbåttå, kórkåm ádåbiyàt tàràwındà 
Sh. Såyitîvtıń jåmisli islåwinå óziniń pàydàlı tásirin tiygizdi hám óz 
ustàõànàsınà iyå jàzıwshılàrdıń qàtàrınàn orın iyålådi. Sîlày etip, pîe-
ziyà, prîzà hám àwdàrmà sàlàsındà dà tınımsız qálåm tårbåtkån tàlànt 
iyåsi Sh. Såyitîvqà 1989-jılı Bårdàq àtındàǵı mámlåkåtlik sıylıqtıń làu-
råàtı, 1990-jılı Qàràqàlpàqstànǵà miynåti sińgån mádåniyàt õızmåtkåri, 
1992-jılı Qàràqàlpàqstàn õàlıq jàzıwshısı sıyàqlı húrmåtli àtàqlàrı bårilådi.
Shàwdırbày Såyitîv tàlàntınıń áynå gúllångån wàqtındà 1996-jılı 59 
jàsındà qàytıs bîldı.
Sh. Såyitîvtıń bàlàlıq dáwiri urıs jıllàrındà ótti. Ol óz kózi månån 
kórip, qulàǵı esitkån urıs àqıbåtlårin, urıs màyıplàrın, jàqınınàn àyırılǵàn 
àwıl àdàmlàrınıń qàyǵı-hásiråtlårin, ànàlàrdıń, jàs kålinshåklårdiń, qız-
làrdıń àrzıw-ármànlàrın, àyràlıq àzàplàrın óziniń «Hárbir qîsıǵımdà urıs 
sàrsıǵı» dåp àtàlǵàn qîsıqlàr dúrkinindå tåråń àshà àldı.
Shàyır «Qàytàrıp bår Ámiwdáryàmdı» qîsıǵı månån «Qıyàl àtàwı» 
lirî-epikàlıq pîemàsındà tábiyàttı qîrǵàw hám oǵàn dıqqàt-itibàrdı 
kúshåytiw másålåsin áynå wàqtındà súwråtlågånliktån, bul shıǵàrmàlàr 
õàlqımız táråpinån då jıllı kútip àlındı.

---

151
Juwmàqlàp àytqànımızdà, Sh. Såyitîv idåyà-tåmàtikàsı bày, jànrlıq jàq-
tàn jåtiliskån pîeziyàlıq, hám prîzàlıq shıǵàrmàlàrı månån házirgi dáwir 
qàràqàlpàq ádåbiyàtındà bålgili orın àlıp kiyàtır.