Kasb odobi indd

3-BO‘LIM. KASBIY MUNOSABATLAR PSIXOLOGIYASI
3.1. Guruh va jamoa shakllanishining psixologik tomonlari va ish-
chilarning motivlarini kuchaytiruvchi omillar
Bugungi kunda ishning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan korxona rah-
barlarining mahoratiga va rahbar boshchiligida guruh va jamoalar-
ning shakllanganlik darajasiga bog‘liq. Rahbarlar o‘zlarining qo‘l 
ostidagilarini (bo‘ysunuvchilar) xolisona va har tomonlama, ya’ni 
kasbiy hamda shaxsiy fazilatlarini, iqtisodiy foydaliligini va boshqa 
ko‘pgina munosib tomonlarini baholashda ilmiy yondashadi.
Hali hamma tajribali rahbarlar ham bunday mahoratga ega 
emas. Jamoa rahbari ijtimoiy psixologik muhitga o‘zining shaxsiy 
fazilatlari va ish usuli orqali katta ta’sir ko‘rsatadi.
Yuzma-yuz suhbatlashish va nazorat qilish, shuningdek, adabi-
yotlardan keltirilgan ilmiy faktlar ko‘rsatadiki, jamoa a’zosi quyidagi 
shart-sharoitlar yaratilgan taqdirdagina rahbarning ishidan qoniqadi:
1. Rahbarning ishchilarga xayrixohlik va hurmat ruhidagi mu-
nosabati.
2. Insonga o‘sha yerda ishlash va nimaga iste’dod, qiziqish his 
etgan bo‘lsa, o‘shani amalga oshirishga imkoniyat yaratib berish.
3. Har bir inson bajarayotgan ishining e’tiborga olinishiga va 
taqdirlanishiga umid qilish. 
4. Ishchi umummadaniy farovonlikning va o‘z kasbiy mahorati-
ning o‘sishidan manfaatdorligi.
5. Har bir vijdonli xizmatchi yuqori mansabga ko‘tarilishiga 
umid qiladi, bu faqat uning iqtisodiy ahvoli bilan bog‘liq emas, balki 
jamoada nufuzga ega bo‘ladi va nihoyat o‘z-o‘zini hurmat qiladi.
6. Ishchi o‘zining rahbarini obro‘li, yuqori malakali, qat’iy va 
xolis, jamoaning haqiqiy murabbiyi sifatida ko‘rishni xohlaydi. 
Guruh va jamoa shakllanishiga ta’sir etuvchi omillarga quyi-
dagilarni kiritish mumkin, ya’ni bunda rahbar faoliyati asosiy rolni 
o‘ynaydi:
– aniq bir sohada rahbarning tashkilotchilik faoliyati, kasbiy 
omilkorligi, chuqur bilim va tajribaga egaligi;
– murakkab vaziyatlarda rejalashtirishni ijobiy hal qilish, yaqin 
va kelgusidagi maqsadlarni tuzish va ularni muvaffaqiyatli amalga 
oshirishning samarali vositalarini topish qobiliyatiga egaligi;

---

53
– qaror qabul qilishda rahbarning aql-zakovati, yetukliligi, idrok 
qilish qobiliyati, fikrlashi, xotirasi, e’tibor va tasavvurining asosiy 
rol o‘ynashi;
– murakkab vaziyatlarda jamoada epchillik va iste’dod namoyon 
qilishi, zarur bo‘lganda rahbariyat oldida o‘z fikrini yoki jamoa 
a’zolari nuqtayi nazarini himoya qila olishi;
– guruh va jamoa a’zolarining gaplarini tezda tushunishi, ular 
aytayotgan fikrning asosini anglay olishi, agar kerak bo‘lsa qisqa, 
tushunarli, chegaradan chiqmasdan e’tiroz bildirishi;
– har qanday sharoitda buyruqni amalga oshirishi va jamoa 
a’zolarining ham bunga e’tiborli bo‘lishlarini nazorat qilishi;
– harakatning har qanday sharoitida rahbardan pedagogik odob, 
tadbirkorlik, jamoa a’zolaridan har bir shaxsning o‘ziga xosligini 
hisobga olib, o‘z talabchanligini ifoda eta olishi, ammo shu bilan 
birga qiyin vaziyatlarda u prinsipli, qat’iy, mustahkam xarakterli 
ekanligini ko‘rsata olishi;
– guruh va jamoa a’zolarining fikrlash qobiliyatlarining rahbar 
tomonidan rag‘batlantirib turilishi;
– rahbarning guruh va jamoa a’zolarini ishga qiziqtira olishi, 
talab yuqori bo‘lgan hollarda ishning eng qiyin qismida shaxsan 
namuna ko‘rsatishi;
– alohida qiyinchiliklar tug‘ilganda rahbardan tarbiyaning eng 
oliy insoniy tamoyillarini insonning yaxshi tomonlarini ko‘ra olishi 
jamoada xatti-harakati muhokama qilinayotgan, orqada qolayotgan 
o‘rtog‘ini qo‘llab-quvvatlay olishi, uni o‘ziga ishonch tug‘dirish qo-
biliyatini namoyon qilishi.