2-mavzu: qora va rangli metall qotishmalar. Reja

 
Rangli metallurgiya
— metallurgiya sanoatining yetakchi tarmogi. Ruda 
konlarini qazish, rudalarni boyitish, rangli, nodir va qimmatbaho metallarni ishlab 
chiqarish hamda qayta ishlash, ularning qotishmalarini tayyorlash bilan 
shugʻullanadi. Rangli metallurgiyada prokat, presslangan buyumlar, qattiq 
qotishmalar, metalli kukunlar, rangli, nodir va qimmatbaho metallarning turli xil 
tuz hamda birikmalari, shuningdek, kimyoviy oʻgʻitlar, qurilish materiallari kabi 
yoʻldosh mahsulotlar tayyorlanadi. Rangli metallurgiya mahsulotlari xalq 

---

xoʻjaligining hamma sohalarida qoʻllaniladi. Konchilik korxonalari, boyitish 
fkalari, metallurgiya va metalga ishlov berish zdlari tarmoqning ishlab chiqarish 
majmuini tashkil etadi. 
Boshqa foydali qazilmalarga Karaganda rudalarda rangli va nodir metallar miqdori 
juda kam boʻladi. 1 t rangli metall olish uchun 100 t dan to oʻn minglab t gacha 
ruda qazib olinadi va kayta ishlanadi. Rudalarning 65% dan koʻprogʻi ancha 
tejamkor usul — ochiq usulda qazib olinadi. Ruda xom ashyosida asosiy 
elementlar — alyuminiy, mis, qoʻrgʻoshin, rux, nikel, qalay, volfram, molibden 
bilan birga yoʻldosh elementlar — oltin, kumush, platina metallari, kobalt, 
mishyak, reniy, indiy, rubidiy, galliy, selen, tellur va boshqa, baʼzan qimmati 
jihatdan "asosiy" metallardan ustunroq boʻlgan metallar ham uchraydi. Boyitish 
fkalarida jami rudalarning 90% dan koʻprogʻi samarali flotoreagentlarni qoʻllagan 
holda flotatsiya usulida boyitiladi. 
Oʻzbekistonda Rangli metallurgiya mahalliy mineral xom ashyo resurelari negizida 
20-asrning 30-yillaridan rivojlandi. Respublikada rangli, nodir va qimmatbaho 
metallar (oltin, mis, qoʻrgʻoshin, rux, volfram, molibden, simob va boshqalar) 
konlari, Qoramozor misqoʻrgʻoshinrux koni, Obirahmat, Burchmulla, Oqtuz, 
Takob, Ingichka, Qoʻytosh, Langar rangli metallar, Chodak, Zarmitan, 
Marjonbuloq, Kauldi, Koʻkpatos, Qizilolmalisoy oltin, Qoʻrgʻoshinkon, 
Oltintopgan qoʻrgʻoshinrux, Qalmoqqir mis konlari va boshqa topilib, ular sanoat 
miqiyosida oʻzlashtirilishi bilan respublikada Rangli metallurgiya shakllandi. 
Respublika rang metallar ishlab chiqarish boʻyicha jahonda yetakchi oʻrinlarga 
chiqdi. Oʻzbekiston jahon mamlakatlari orasida oltin zaxiralari boʻyicha 5, oltin 
qazib olish boʻyicha 7oʻrinda turadi (qarang 
Oltin sanoati
). Mis, qoʻrgʻoshin — 
pyx ishlab chiqarish, asosan, Ohangaron — Olmaliq konsanoat hududida 
QoʻrgʻoshinkonOltintopgan polimetall konlari, Qalmoqqir mis konlari negizida 
shakllandi. Tarmoqning yetakchi korxonasi tugal metallurgiya sikliga ega boʻlgan 
Olmaliq konmetallurgiya kombinatidir. Volfram va molibden metallurgiyasining 
yirik korxonasi Chirchiq shahridagi Oʻzbekiston qattiq qotishmalar va oʻtga 
chidamli metallar k-ti boʻlib, kt Ingichka volfram (1943; Samarqand viloyati) va 
Qoʻytosh volframmolibden (1937; Jizzax viloyati) konlari rudalari hamda mis 
rudalaridan ajratib olinadigan molibden negizida ishlaydi. Ktda 1molibden 
quymasi 1956 yil olingan, 1957 yildan qattiq qotishmalar ishlab chiqarila boshladi. 
Kt mahsulotlari (100 turdan ortiq) elektrotexnika, poʻlat eritish, kon burgʻilash 
sohalarida keng qoʻllaniladi. 1996 yildan ktda respublika ehtiyojlarini tula 
qoplaydigan elektr lampochkalari ishlab chiqarish quvvatlari ishga tushirildi. 
60-yillardan rangli metallarning ikkilamchi quymalarini olish uchun qurilgan 
quvvatlar Toshkent shahrida ishlamoqda. Korxonada alyuminiy parchalari 
qaytadan eritilib, xalq xoʻjaligiga yetkazib beriladi. 1990-yillardan Oʻzbekiston 
metallurgiyasida kamyob yer elementlari metallurgiyasi shakllanmoqda. Kamyober 
metallarining alyuminiy va magniy bilan qotishmalari — yengil qotishmalar, 
magniy bilan qotishmalari — oʻtga chidamli qotishmalar turli sanoat tarmoklarida 
keng qoʻllaniladi. Respublikada zamonaviy ilgor texnologiyani joriy etilishi 
natijasida kukunlar metallurgiyasi ham rivojlanmokda. 

---

Metallurgiya va foydali qazilmalarni qazib olish hamda qayta ishlash sanoati 
uchun malakali mutaxassislar Toshkent texnika universitetida, 1995 yilda tashkil 
etilgan Navoiy konchilik institutida hamda Toshkent kimyotexnologiya institutida 
tayyorlanadi.