Oqimning barqaror harakatida napor

4.28. QUVURLAR TIZIMI (TRUBOPROVOD)NING KESKIN 
KENGAYISHI. BORD FORMULASI.
TRUBOPROVODDAN OQIMNING CHIQISHI 
 
Quvurda harakatlanayotgan oqim 
1
D
diametrli quvurdan 
2
D
katta 
diametrli quvurga o‘tgan holatni ko‘rib chikamiz (
2
D
>
1
D
, 4.35-rasm). 
Yuqoridagi mavzuda o‘rganilgandek, ma’lum bir 
в
l
uzunlikdagi oqimcha 
quvur devoridan ajralib 
A
tsirkulyatsion soha tashkil qiladi. 
1-1 
va 
2'-2'
kesimlar 
oralig‘ida oqimcha nosimmetrik ko‘rinish olishi mumkin. Bu oraliqda oqim o‘qi 
buraladi. 
1-1 
va 
2'-2'
hamda 
2'-2' 
va 
2-2
sohalarda oqim harakati notekis bo‘lib, 
ayrim sohalarda keskin o‘zgaruvchan bo‘ladi. 
1-1 
va 2-2 kesimlar orasida esa naporning mahalliy yo‘qolishi ro‘y beradi. 
Uni 
к
к
h
.
deb belgilab, 
keskin kengayishdagi napor yo‘qolishi
deb ataymiz 
Bu kattalikni birnchi bo‘lib injener Bord aniqlagan va uni egilmas qattiq 
jismlarda zarb hodisasi kabi tasvirlagan. Shu sababli, uni ayrim hollarda 
zarb 
vaktidagi yo‘qolish
deb ataladi . 

---

~ 332 ~ 
4.35-rasm. Truboprovodning keskin kengayishi. 
Bord formulasini keltirib chiqarishga doir 
Bord formulani keltirib chiqarish uchun Bernulli va harakatlar miqdori 
tenglamasidan foydalangan. Bizga ma’lumki, Bernulli tenglamasi kinetik 
energiya o‘zgarishini ichki va tashki kuchlarni hisobga olgan holda ko‘rsatsa, 
harakatlar miqdori tenglamasi esa faqat tashqi kuchlarni inobatga oladi. Bu 
tenglamalarni birgalikda yechib, izlanayotgan napor yo‘qolishini aniqlashga 
imkoniyat beruvchi ichki ishqalanuvchi kuchlarning bajargan ishini ajratib 
olishga harakat qilamiz. Chunki, ayni shu kuchlar qidiralayotgan napor 
yo‘qolishini sodir etadi. 
1-1
va 
2-2
kesimlar uchun Bernulli tenglamani yozamiz (4.35-rasm): 




















g
p
z
g
p
z
H
H
h
e
e
к
к
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
2
1
.




(4.162) 
bunda, 
0
,
1


deb qabul kilsak, 

---

~ 333 ~ 




















2
1
2
2
2
1
.
2
2
p
p
g
g
h
к
к
(4.163) 


2
1
p
p

bosimlar farqini harakatlar miqdori tenglamasidan foydalanib 
topamiz. Bu tenglamani 
abcd 
suyuqlik qismiga 
1-1
va 
2-2
kesimlar uchun 
bog‘lab yozamiz. 

  
s
s
s
s
R
P
G
T
Q





0
1
2
0




(4.164) 
bunda, 
0

– harakatlar miqdori korrektivi, 
0


1,0;
 
s
T
0
– tashqi ishqalanish 
0
T
kuchining 
S
gorizontal harakat 
yo‘nalishidagi o‘qqa proektsiyasi. (
abcd
qismdagi suyuqlik uchun u nixoyatda 
kichik bo‘lgani uchun 
 
s
T
0
= 0 deb qabul qilamiz (