O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

3.Daryolarning morfologiyasi va morfometriyasi.
Daryoning irmog’i bu daryoni suv bilan ta’minlaydigan quruqlikning bir qismidir. 
Irmoqlar er ustki va er ostki bo’lishi mumkin. Daryo basseyni bu o’sha daryo sistemasini o’z 
ichiga oladigan quruqlikning bir qismi.
Daryo 
basseynining 
morfometrik 
xarakteristikasi 
quyidagilardan 
iborat. 
Basseyn 
maydoni, basseyn uzunligi, basseyning maksimal kengligi, basseyning o’rtacha kengligi, suv 
bilan ajratilgan qismining uzunligi, o’rtacha kengligi.
Daryoning asosiy fizik-geografik va geologik xarakteristikasi quyidagilardan iborat.
1. Daryo basseynning mintaqada joylashish holati, ya’ni okeandan uzoqlik masofasi, 
basseyn markazi va chetki nuqtalarining kengligi va uzunligi.
2. Geografik zonalligi va balandligi. 
3. Tuprog’ining geologik tuzilishi fizik va suv xossalari, gidrogeologik sharoiti.
4. Relefi – basseynning o’rtacha balandligi va o’rtacha qiyaligi bilan ifodalanadi.
5. Iqlimi – atmosfera sirkulyasiyasining xarakteri, harorat rejimi va havo namligi, 
atmosfera yog’inlarining miqdori va rejimi, bug’lanish.
6. Tuprog’i va o’simliklar qoplami umumiy maydonining necha foizi o’rmon bilan 
qoplanganligi, tuprog’ining tiplari.
7. Daryo sistemasi xarakteri.
8.Boshqa suv obektlarining mavjudligi va hususiyati, ko’llar, botqoqliklar, muzliklar shular 
jumlasiga kiradi.
Har qanday basseynning muhim xususiyatlaridan biri uning xo’jalik faoliyati natijasida 
qayta tuzulishi darajasidir. Bunda basseyn yuzasining sun’iy qayta tuzilishini farq qilish zarur. 
Bunga o’rmonlar tashkil qilish, erlarni haydash, sug’orish va quritish meliorasiyasi kiradi. Daryo 
basseynining gidrografik sun’iy qayta tuzish ham muhimdir. Bunga suv omborlari tashkil qilish, 
qazish, oqova suvlarni boshqarish va boshqalar kiradi. Basseynda ko’llar, botqoqliklar va 
o’rmonlarning bo’lishi maxsus koeffisientlarda ifodalanadi
- Bunda - ko’llar, botqoqliklar, o’rmon va muzliklar bilan band bo’lgan maydon – 
basseynning umumiy maydoni – yoki foizda yoki ma’lum birlikda ifodalanadi.