Theoretical and empirical scientific research: concept and trends

Tahlil va xulosa 
Har bir millatning o‘ziga xos xususiyati uning uning tili, madaniyati va yashash 
tarzida namoyon bo‘ladi. Proverbializmlar (maqol va matallar) yuqorida aytib o‘tilgan til 
birliklariki, ular aytib o‘tilgan jihatlarni o‘zida mujassam eta oladi. Shuning uchun ham 
ba’zan ushbu birliklar mazmunini tushunish va nutqda erkin qo‘llay olish boshqa millat 
vakillari uchun ancha qiyin kechadi. Chet tilda maqollarni o‘rganishda yuzaga keladigan 
qiyinchiliklarni ikki turga ajratdik, ya’ni intraproverbial qiyinchilik va interproverbial 
qiyinchiliklar. Intraproverbial qiyinchilik bu - chet tildagi proverbializmlarning ichki 
qiyinchiliklari (milliy o‘ziga xoslik – Give him an 
inch
and he'll take a 
mile
[7] va 
jumboqlilik 
– If the cap fits, wear it If). Keyingi interproverbial qiyinchiliklar tillararo 
yuzaga keladigan qiyinchilikdir(bir millatga taaluqli proverbializmlardagi o‘ziga xos
tushunchalarni boshqa bir tilda bir so‘z bilan izohlashning imkoni yo‘qligi(
The proof of 
the pudding is in the eating 
[7]). Bunday qiyinchilikni bartaraf etish uchun Jamol Jalolov 
quyidagi fikrlarni bayon etgan: “Til hodisalarini kompleks o‘rganish va element 
(unsur)laridan qiyinchilik tug‘diradiganlarini maxsus mashqlarda qaytarish va 
mustahkamlashga erishiladi”[8] Demak, til o‘rganuvchilar uchun maxsus va qizirali 
mashqlar tuzishni taqozo etadi. Ushbu maqolada ana shunday mashqlar, xususan, 
proverbial mashqlar namunasi tuzilib, omma e’tiboriga xavola etildi. Ushbu mashqlar 
osondan qiyinga prinsipiga asosan tuzildi. Birinchi mashqda talabalar maqollarni 
tarjima qilmay, ularning ma’nolari bilan tanishib, bir birlariga tushuntiradilar. Agar dars 
davomida doim maqollar muqobilini .toping kabi mashqlar bajarilsa, u holda talabalar 
vaqt yo‘qotadilar. Ushbu topshiriqni uyga vazifa sifatida berilsa bo‘ladi. Tayyor 
maqollarning ma’nosini kelasi darsda emas, aynan o‘tilayotgan darsda, undan keyin 
bajariladigan mashqqa tayyorlash va bu bilan vaqtni tejash uchun taqdim etilgan. 
Shunday qilib birinchi mashqda talabalar maqollar ma’nolarini o‘qib va tinglab 
o‘rganadilar. Ikkinchi mashqda esa ba’zi chet til nutqi yaxshi rivojlanmagan talablarning 

---

38
•
Theoretical and empirical scientific research: concept and trends 
•
Volume 2
.
imkoniyatini hisobga olib ularga nisbatan til bilish darajasi yuqoriroq talabalarga 
maqolning ma’nosini aytish so‘raladi.Til bilish darajasi nisbatan pastroq talabalar 
ta’riflangan maqolni aytadilar va ushbu maqolni o‘qituvchi tomonidan tayyorlab 
kelingan jadvalning mos qismiga yozadilar.Bu mashq ta’lim berishni tabaqalashtirish 
va differensatsiya qilishga yana bir misoldir. Ushbu mashqda talabalar maqollarni 
o‘qib, ularning ma’nolarini aytib, tinglab va yozib o‘rganadilar. Vanihoyat, so‘nggi 
mashq eng ko‘p qo‘llanadigan rolli o‘yin va muammoli ta’lim metodlari asosida talabalar 
paremiologik kompetensiyalarini amaliy jihatdan rivojlantiradilar. Ushbu mashqda 
talabala
r o‘zlari tanlagan maqollar asosida uch guruhga bo‘linadilar va ular Divorce, 
ya’ni Ajralish muammosini muhokama qiladilar. Taklif etilgan interfaol proverbial 
mashqlarda ta’limiy, tarbiyaviy, amaliy va rivojlantiruvchi maqsadlarning mujassam 
ekanligi che
t til o‘rganuvchilar xotiralarida maqollarning shakli emas, balki ularning 
mazmuni ko‘p muddat saqlanishiga, va shu singari boshqa bir vaziyatlarda o‘z 
nutqlarida amaliy jihatdan foydalanishlari uchun qulaylik yaratadi. 
Mazkur maqolada asosan “Rolli o‘yin”, “Muammoli ta’lim” va Grafik organayzer 
kabi interfaol usullar talabalarning paremiologik kompetensiyasiga qanday samara 
berishi, rivojlantirishi haqida muhokama qilindi. Maqola avvalida aytib o‘tilgan 
proverbial mashqlarning asl samaradorligi unga mo‘ljallangan tajriba sinov va amaliy 
darslarda ko‘rinadi. Bu esa kelgusida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan yana boshqa 
izlanishlar va yangi takliflar demakdir.