P. I. Chaykovskiy asarlari mazmunining umumnazariy-tarixiy jarayonlari

---

P.I.Chaykovskiy asarlari mazmunining umumnazariy-tarixiy 
jarayonlari 
 
Tohir Xushnudbek o’g’li Ismailov 
Toshkent davlat pedagogika universiteti 
 
Annotatsiya: 
Mazkur maqolada ilmiy tadqiqotimiz mavzusi doirasida 
P.I.Chaykovskiy ijodini ilmiy nazariy jihatlarini batafsil o’rgangan holda, kompozitor 
hayoti va ijodini nazariy jihatlarini tahlil qilib, Chaykovskiy ijodining Jahon musiqa 
madaniyatidagi ahamiyati yoritib berildi. Shuningdek, kompozitorning turli janrdagi 
asarlari nazariy asoslari va ijodning boshqa kompozitorlar ijodidan farqi bayon 
qilingan. 
Kalit so’zlar:
Musiqa madaniyati, klassika, opera, balet, Yil fasllari, Yevgeniy 
Onegin, Bolalar uchun albom, Oqqush ko’li. 
General-historical processes of the content of 
P.I.Tchaikovsky's works
 
Tohir Khushnudbek oglu Ismailov 
Tashkent State Pedagogical University 
 
Abstract:
This article examines the theoretical aspects of P.I.Tchaikovsky's 
work, analyzes the theoretical aspects of the composer's life and work, and highlights 
the importance of Tchaikovsky's work in world music culture. It also describes the 
theoretical foundations of the composer's works in different genres and the 
differences between creativity and creativity of other composers. 
Keywords:
Music Culture, Classics, Opera, Ballet, Seasons, Eugene Onegin, 
Children's Album, Swan Lake. 
"Kelajakning adolatli sudiga bo'lgan ishonchim shubhasizdir. Men oldindan, 
hayotimda, men rus san'ati tarixi bilan menga beradigan shon-sharafni baham 
ko'rishdan zavqlanaman"
(P.I.Chaykovskiy) 
Jahon musiqa madaniyatida Rus mumtoz musiqasi o’zining keng ko’lami, jahon 
xalqlari musiqasiga ijobiy ta’siri bilan alohida mavqega egadir. M.I.Glinka, 
P.I.Chaykovskiy
va ular qatorida turuvchi ko’plab kompazitorlar tomonidan 
yaratilgan musiqa asarlari chuqur mazmun va murakkab tuzilishga ega bo’lsa - da, 
ammo badiiy yetukligi tufayli oson idrok etiladi. Ular shunday bir boy xazinaki, 
ulardagi musiqiy matnni tinglagansari yana tinglaging kelaveradi, har bir qayta 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
762

---

tinglanganda esa uning yangi - yangi badiiy qirralari kashf etiladi. XIX asrning yirik 
kompozitorlari orasida Petr Ilich Chaykovskiy o‘zining isteododi bilan alohida ajralib 
turadi. U kompozitor, dirijyor, musiqiy tanqidchi, jamoat arbobi bo‘lib, M.I.Glinka va 
A.S.Dargomo`jskiy an’analarining davomchisi sifatida rus klassik kompozitorlari 
qatoridan munosib joy olgan.
P.I.Chaykovskiyning estetik tamoyillari XIX asrning 60-70-yillarida rus 
jamoatchiligi madaniyati va badiiyatining yuksalishi, adabiyot, rassomchilik va 
musiqa san’atining gullab yashnagan davrida shakllandi. Dunyoni o‘tkir fojiaviy 
tuyg‘u bilan his qilish ehtiyojini ertangi hayotga bo‘lgan qattiy ishonch bilan uyg‘un 
holatda idrok etish Chaykovskiyning muhim sifatlaridan biri edi. P.I.Chaykovskiy 
insonparvar va taraqqiyparvar ijodkor sifatida kishilarning erkinligi va baxtga
intilishini musiqada yorqin ifoda etdi va tarixda muhabbat va tabiat go‘zalligining 
otashin kuylovchisi sifatida o‘lmas iz qoldirdi. Chaykovskiyning ijodida aks etgan 
asosiy tamoyillar insonga mehr-muhabbat, rahm-shafqat, bag‘rikenglik va 
samimiylikdan iborat edi.
Jahon musiqa adabiyotida 
P.I.Chaykovskiy
asarlari klassika darajasiga 
yuksalgan. Operalari ko‘plab dunyo sahnalarida ijro etilmoqda. Har to‘rt yilda bir 
marotaba Moskvada butun dunyo musiqachilari P.I.Chaykovskiy nomidagi xalqaro 
tanlovda ishtirok etadilar. P.I.Chaykovskiy hali hayotligidayoq ijodiy merosi jahon 
san’atining ajralmas bir qismiga aylanib ulgurdi. Chaykovskiyni taniganlar nafaqat 
uning ijodiga, balki unga xos bo‘lgan insoniy sifatlarga ham alohida bir mehr 
bilan munosabatda bo‘lganlar. Fikrimizning isboti sifatida S.V.Raxmaninovning 
so‘zlarini keltirib o‘tamiz: