Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

TARIXIY ASARLARDA MATEMATIK TA’LIMINING MOHIYATI
 
Xurramova Sh.A. - 330 maktab matematika fani o’qituvchisi, Yangihayot tumani, Toshkent 
shahar. 
 
Matematika fanining vujudga kelish va rivojlanish tarixini o’rganish jarayonida uning naqadar 
go’zalligi, jozibasi va amaliy ahamiyatini ko’rish mumkinki, inson har qadamda, har sohada hamda 
tabiat qonuniyatlarida bunga guvoh bo’laveradi.
Go‘zallik va birlashuv qonunlarini anglagan holda, inson tabiatdan o‘rgangan, unda 
umumiylikni izlagan va uni eng oliy boylik sifatida qadrlaydi. Inson doimo tabiat bilan ruhiy 
yakdillikda yashagan va bu uning ijodi uchun ijobiy zamin yaratgan. 
Fanning buyuk mutafakkirlari va arboblarining madaniy va ilmiy merosiga e’tibor qaratadigan 
bo‘lsak, ularning faoliyati ensiklopedik xarakterga ega bo‘lib, ular ijodining asosiy qismi insoniylik 
va ma’naviyat muammolariga qaratilgan. Antik dunyoda ijodning asosi inson bo‘lgan. 
Rim arxitektori Vitruviyning falsafiy konsepsiyasi hamma narsani tabiatdan, inson tanasining 
arxitektur taqsimotidan o‘rganishga undaydi. 1:10; 1:6; 1:6; 1:4; va 1:3 proporsiyalari, doira va 
kvadrat inson tanasining proporsiyasini aks ettirib, ular har xil kombinatsiya sifatida 
me’morchilikda ham qo‘llanilishi mumkin. 
Shaharlarni inson tana a’zolari bilan solishtirish Abu Nasr al-Forobiy ijodiga mansub. Al-
Forobiy fikricha, epchil geometrik usullar amaliy san’at asosi bo‘lib, ular jismlarga, figura va 
o‘lchovlarga molikdir. U o’zining “Baxt - saodatga erishuv haqida” gi asarida sonlar va 
miqdorlarni o‘rganishdan boshlangan bilimlar inson baxtga yetishishi uchun asos hisoblanadi, deb 
aytgan hamda arifmetika va geometriya barcha fanlarga va san’atlarga kirib borganligini alohida 
ta’kidlagan.
Darhaqiqat, matematik fanlar va musiqaning o‘zaro ta’siri natijasida musiqaning matematik 
nazariyasi kelib chiqadi, geometriyani arxitekturada qo‘llanilishi fanda geometrik usullar fanining 
kelib chiqishiga asos bo’ladi. Geometrik usullar asosida san’at va arxitektura namunalari paydo 
bo‘lgan. Mukammal shaharlar, odil va dono shohlar, qobiliyatli va yaxshi insonlar haqidagi fikr 
o‘ylar vujudga kela boshladi. Shunday insonlar Amir Xusrav Dehlaviy (1250-1325) va Nizomiy 
Ganjaviyning (XII asr) asarlari qahramonlariga aylandi.

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI