Dori turlari texnologiyasi kafedrasi farmatsevtik texnologiya

Jo’valash usulida tayoqchalar tayyorlash. 
Rp.: Xeroformii 0,2 
Ol. Cacao 2,0 
Ut. fiat bacillae longitudine 4 sm et diametro 4 mm. 
M. Divide in partes aequales N 4. 
D.S. 
Kseroform modda sifatida asosda ham , suvda ham erimaydi (shuning uchun kseroformni 
suspenziya ko’rinishida kiritiladi), uni yog’ning yarim miqdori bilan hovonchada aralashtiriladi, 
keyin asosning qolgan miqdori qo’shiladi. Tayyor massa teng miqdorda 4 qismga bo’linadi, har 
kaysi qismdan 4 sm o’zunlikda tayoqcha juvalab olinadi. tayoqchaning kalinligi o’zunasiga bir 
xil bo’lishi va bir tomoni uchli bo’lishi kerak. 
Shamchalarni tayyorlash usullari. 
Quyish usuli 
Quyish usuli buyicha shamcha, sharcha va tayoqchalar tayyorlanadi (20, 21, 22 -rasmlar), 
bunda hamma turdagi asoslar qo’llaniladi. Kuyish maxsus koliplar yordamida olib boriladi. Agar 
shamcha, sharcha va tayoqcha tarkibiga kiruvchi moddalar asosida eritilsa, bunda bu jarayonda 
quyiladigan moddalar oz-moz isitilgan holda quyiladi va oxirida sovutiladi. 
20-rasm. Shamcha quyish qolipi. 
21-rasm. SHarcha quyish qolipi. 
22-rasm. Tayoqcha quyish qolipi. 
Tarkibga kiruvchi moddalar asosda erimasa solishtirma og’irligi har xil bo’lishi natijasida 
yaxshi aralashmaydi, unda modda taksimlanishi har xil bo’lib ta’sir doirasi ham buzilish xavfi 
tugiladi. Bunday hollarni oldini olish maqsadida quyidagilarga e’tibor berish kerak: 
1. Eritilgan asosni konsistensiyasi quyuq bo’lishi kerak. 
2. Massani koliplarga kuyishni tezlik bilan bajarish kerak. 
3. quyilgan formalar tez sovutilishi kerak. 
Quyish usulida gidrofob asoslarda shamchalar tayyorlash uchun kerakli miqdordagi dori 
modda va asos tortib olinadi. SHamcha asosini maxsus chumichda yoki chinni kosachada suv 
hammomida 40-45
0 
haroratda eritib olinadi. Erigan asosga yaxshi maydalangan dori modda 
qo’shib shisha tayoqcha yordamida aralashtiriladi. Ko’pincha aralashtirish jarayonida ko’plab 
xavo pufakchalari kirib qoladi. SHunday paytda aralashtirishni tuxtatib, korishmani suv 
hammomida biroz qizdirib olish kerak bo’ladi. Idishdagi korishma bir oz sovigach quyuqlasha 
boradi va harorat 37-40
0
bo’lganda uni koliplarga kuyish mumkin. Qoliplar albatta sovitgichda 
kamida bir soat tutib turilgan bo’lishi kerak. Maxsus voronka yordamida korishma kolipga 

---

quyiladi. SHamchalar qolipdan yaxshi ajralishi uchun kolip uyalarini oldindan vazelin moyi yoki 
sovunli spirt bilan artish kerak. SHamchalar tulik kotguncha sovitgichda (taxminan 20-30 
daqiqa) saqlanadi. Tayyor shamchalar yuqorida aytib o’tilgan tartibda jihozlanadi. 
Shamchalarni quyish usulda tayyorlashda kerakli asos miqdorini oldindan hisoblab topish 
kerak. Ma’lumki, qolip uyasining hajmi kakao moyi sig’imini ko’rsatadi. Masalan, qolip 
uyasining hajmi 3 g bo’lsa, u holda shu qolipda kakao moyidan quyib tayyorlangan shamchalar 
og’irligi 3 g bo’ladi deb tushuniladi. Dori modda ma’lum bir hajmni egallashini hisobga olgan 
holda, asos miqdorini bir oz kamaytirib olishga to’g’ri keladi. Aks holda kolipga korishmani 
kuyish vaqtida uning bir qismi ortib qoladi va natijada shamchalar tarkibidagi dori modda 
miqdori kam bo’lib qoladi (dozasi kamayadi). Demak, asosning kerakli miqdorini aniq bilish 
uchun dori modda qancha y hajmni egallashini topish kerak. Buning uchun urin olish 
koeffitsienti (K
u
) yoki teskari o’rin olish koeffitsientidan (1/K
u
) foydalaniladi.