3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Расм №3. Табий нефт хомашёсининг ИҚ спектрида олинган таҳлили 
Маълумки, хомашё ингридиентинингтаркибий жиҳатдан мураккаб компонентлардан 
ташкил топган бўлиб, уларни тадқиқ қилишда замонавий таҳлил қилиш усулларидан фойдаланиш 
маҳсулотни янада мукаммал ўрганишга ёрдам беради. Битум учун хомашё ингридиентларини 
тадқиқ этишда инфрақизил спектроскопия усулидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. 
Ҳозирда ушбу усул ёрдамида тадқиқ қилиш, ўта мураккаб физик кимёвий бир хил бўлмаган 
аралашмаларининг кимёвий гуруҳ тузилиши ва индувидиал бирикмаларни тўла идентификация 
қилиш мумкин бўлмасада қўшимча турли усулларни қўллаган ҳолатда (хроматография ва гуруҳли 
кимёвий таркиб бўйича) тадқиқ қилинаётган турли фракциялар тузилмалари тўғрисида етарлича 
тўғри ва асосланган хулосалар қилиш мумкин.
Янги композицияли битум асосини ташкил қилувчи хомашё ингридиентинингқуйидаги 
компонентларнинг инфрақизил спектроскопияда таҳлили кўрилди: гудрон компоненти (100 °С 
даги шартли қовушқоқлиги) -50% миқдорда; смола -35%, асфальтен -12%, қолган оғир мураккаб 
моддалар-2% гача. Нефт битумларининг физик-кимёвий характеристикалари турли хил бўлиб, 
масалан янги нефт битумлари ва сақланган нефт битумлариники бир биридан фарқ қилиши, 
компонентларнинг таркиби бўйича фарқ қилади. [3] 
Нефт битумининг таркибини аниқлашда физик-кимёвий ва физик механик хоссалари. 
Нефтбитумнинг зичлигини аниқлашда пикнометр қўлланилади. ГОСТ 3900-85 (42) солиштирма 
массани аниқлашда IP-190 DIN 51757-BS 469920°C формула 
кг\м³ 
Бу ерда 
-зичлик намунадаги температурада аниқланади кг\м³. -сувнинг зичлиги 
температурада битта рақамда аниқланади. кг\м³
бўш пикнометрнинг ҳаводаги массаси г;
сувнинг пикнометрдаги массаси ҳаводаги температура бир рақамда аниқлаб беради г; С-ҳаво 
босимидаги тузатишлар. кг\м³. Мазмуни шундаки, нефт битумининг органик бўлаклар йўқолган 
массаларни қиздиришдан фойдаланилади. 
Бу ерда 
бошланғич массани ўтказиш 
-қизиган масса, қолдиғи; Нефтбитумнинг 
фазали анализи таркибидаги мазмунисувни аниқлашда ГОСТ 2477 (40) суюқ толиол сифатни 
аниқлашда 2.3 формуладан фойдаланилади. 
-колба массали суюқлигига яраша тешилиши ва тешилмаслиги битуми. 
Нефтбитумдаги углеводород нефтлари бўлакларини 2,5 формулада: 

---

115
Бу ерда 
- нефт битумидаги сув таркиби ўрганилади.
Бу усул моддаларнинг кимёвий тузилишини ва таркибий қисмининг қандай функционал 
гуруҳлардан ташкил топганлигини аниқлашга ёрдам беради, бу усулда таҳли учун жуда оз 
миқдорда модда сарфланиши ва таҳлилнинг тез бажарилиши, яққоллиги билан бошқа усуллардан 
афзал туради. Ҳар бир молекулада атомлар ўзаро кимёвий боғланган ва доимий тебранма 
ҳаракатда бўлади. Ҳар қандай бирикманинг ўзига хос инфрақизил спектори бўлгани учун бу 
спектр шу бирикманинг паспорти ҳам дейилади.